CEM KARACA’NIN PROTEST KİMLİĞİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA

CEM KARACA’NIN PROTEST KİMLİĞİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA *

Dokuz Eylül Ünv.GSF.

Müzik Bilimleri Anabilim Dalı

Yüksek Lisans Öğrencisi

09.11.2006

Cem Karaca 5 Nisan 1945'de İstanbul'da dünyaya geldi. Annesi Ermeni kökenli İrma Felekyan (Toto Karaca) ve babası tiyatrocu olan Karaca sanatçı bir ailenin çocuğudur. Cem Karaca için müzikle asıl buluşması 14 yaşındayken olur. Toto Karaca sayesinde müziğe başlar. müzik hayatının ilk bölümünde Anadolu'nun müziğinden uzak bir şekilde, ilk grupları olan Jaguarlar ve Dinamitlerle Rock'n Roll tarzı çalışmalar yapıyordu. O dönemdeki en büyük destekçisi İlhami Gencer'di.

Cem Karaca'nın askerliği sırasında hayatı bir anlamda değişir. İlk evliliğinden kısa bir süre sonra askere giden Karaca, bir yandan eşinin hasretini çekerken diğer yandan da Anadolu'nun ilkokul kitaplarında anlatıldığı gibi olmadığını farkeder. Asker arkadaşının çaldığı bağlama ise onu bambaşka diyarlara taşır. Cem Karaca bir zamanlar ilkel ve sıkıcı bulduğu müziğin kendi duygularını anlattığını keşfeder. 1967 yılında askerlik dönüşü Apaşlar grubuna katılan Karaca, bu grupla Hürriyet'in düzenlediği Altın Mikrofon yarışmasında Emrah isimli parçayla ikinci oldular ve yarışmanın getirdiği şevkle batı müziği ile doğu müziğini sentezleme çabasına girerek bu yönde şarkılar üretmeye çalıştılar.

1967 yılında askerlik dönüşü Apaşlar grubuna katılan Karaca, bu grupla Hürriyet'in düzenlediği Altın Mikrofon yarışmasında Emrah isimli parçayla ikinci oldular ve yarışmanın getirdiği şevkle batı müziği ile doğu müziğini sentezleme çabasına girerek bu yönde şarkılar üretmeye çalıştılar.

Cem Karaca ve Kardaşlar

Cem Karaca Apaşlar grubunun basçısı Seyhan Karabay ile birlikte Kardaşlar grubunu kurdu. Bu sıralarda Cem Karaca Almanya'ya giderek Ferdy Klein Orkestrasıyla 4 tane 45lik doldurdu. Amacı yeni grubuna ekipman alabilmek ve maddi sıkıntı yaşamadan çalışmalar yapmaktı. Nitekim ilk 45'likleri Dadaloğlu ile büyük bir başarı elde ettiler. Fakat 1972 yılında Cem Karaca ve Seyhan Karabay arasındaki tartışmalar Cem Karaca ile Kardaşlar'ın yolunu ayırmasına sebep oldu.

Dadaloğlu (1971)

Cem Karaca ve Dervişan 8 aylık çalışmanın ardından Mayıs 1977'de ‘Yoksulluk Kader Olamaz' uzunçalarını çıkarır. Her gün sağ-sol çatışmalarında onlarca cenaze kaldırılırken, ülkedeki ekonomik buhran had safhaya ulaşmış, temel ihtiyaç maddeleri bulunamaz hale gelmiştir. İnsanlar, bir tüpü, benzin, yağ için kuyruklara girer olmuştu. Bu durum Dervişan’a ve uzunçalara da yansımış, o günlerin müzikalitesi düşünüldüğünde, hazırlanan eser en az 10 yıl ilerisine ulaşmış durumdaydı. Uğur Dikmen, gitardan elektro gitara geçen ve İşçi Marşı'nın bestesini yapan Taner Öngör, Hami Barutçu ve Sefa Ulaştır'ın müzikalite olarak doruk noktalarına ulaşması ve profesyonelliklerinin yanında fikirlerini de katmaları, eseri bir başyapıt haline getiriyordu. (Sabancı 2006:67)

Yoksulluk Kader Olamaz albümü Cem karaca’nın sol söylemin zirvesine ulaştığı, Dervişan’ın da sol söyleme kaydığını gösteren bir albüm olması açısından önem kazanmıştır.

1 Mayıs (1978)

Günlerin bugün getirdiği baskı zulüm ve kandır.
Ancak bu böyle gitmez, sömürü devam etmez.
Yepyeni bir hayat gelir, bizde ve her yerde.
1 Mayıs 1 Mayıs işçinin emekçinin bayramı.
Devrimin şanlı yolunda ilerleyen halkın bayramı.
Yepyeni bir güneş doğar dağların doruklarından.
Mutlu bir hayat filizlenir kavganın ufuklarından.
Yurdumun mutlu günleri, mutlak gelen gündedir.
1 Mayıs 1 Mayıs işçinin emekçinin bayramı.
Devrimin şanlı yolunda ilerleyen halkın bayramı.
Ulusların gürleyen sesi, yeri göğü sarsıyor.
Halkların nasırlı yumruğu balyoz gibi patlıyor.
Devrimin şanlı dalgası Dünyamızı kaplıyor.
Gün gelir gün gelir zorbalar kalmaz gider.
Devrimin şanlı yolunda kül gibi savrulur gider.

Enternasyonel bir devrim marşı niteliği kazanacak olan "1 mayıs" adlı plak, 1977 Aralık'ın son haftasında piyasaya çıkmıştır. Nitekim yayınlanmasından birkaç hafta sonra Cem Karaca ve Sarper Özsan hakkında dava açıldı ve plak toplatılmıştır. Dava haberi gelmeden çok kısa bir süre öncede 1978 Ocak'ının ortalarında yaptıkları işin politik açıdan çığrından çıktığını düşünen Sefa Ulaştır ve Uğur Dikmen, Dervişan'dan ayrılmıştır. "Ayrılığımız siyasi sebeplerle değil" diyordu Karaca ama durum aslında çoğunlukla politik anlaşmazlıktan çıkmıştır. Böylece "1 Mayıs", Cem Karaca-Dervişan'ın son plağı olmuştur.

1 Mayıs işçi ve emekçinin bayramı" diye başlayan marş, Türkiye'deki işçi kesimini sahiplenen, bozuk düzene isyan eden ve bugüne kadar gelmiş geçmiş en sert ve en önemli parça olarak kabul edilir. Başına gelen yasaklılık sürecinde de 1 Mayıs ön plana çıkarıldı. Oysaki 1 Mayıs'ın bilinmeyen bir yüzü vardır. 1 Mayıs'ı alanlarda söylemeye başladığında, devletin belirli hassas noktaları rahatsız olmuş ve plak kısa süre içinde yasaklanarak toplatılmıştır. Toplanılsa da bu parça kitlelerin gönlünde taht kurmuştur. Hatta, piyasaya sürülen ilk plakları alanlar, kaçak çoğaltmasını yaparak arkadaşlarına vermişler ve hatta satmışlardır. (Sabancı 2006:115)

Cem Karaca ve Edirdahan

Her dönem grup kurabilen Karaca, elemanlarının ayrılmasıyla Dervişan'ı tekrar diriltip diriltmemeyi düşünürken, tam bu esnada gitarist Fehiman Uğurdemir, flütçü Oktay Aldoğan, bas gitarist Ahmet Güven davulcu Caner Bora'nın bir araya geldiği ve kendisinin isimlendirdiği Edirne'den Ardahan'a anlamında olan Edirdahan'a geçer. Dervişan'ı toparlamaktan vazgeçen Cem Karaca, 1977'de son grubu olan Edirdahan’ı kurmuş olur. Ancak Fehiman Uğurdemir haricinde Kurtalan Ekspres üyesi olan grubu Manço'nun geri çağırması üzerine Karaca-Uğurdemir ikilisi yaptıkları girişim sonucu Salih Çele, Bülent Orkan ve dağılan Dervişan'dan Hami Barutçu'yu gruba katarlar. (Sabancı 2006:72)

Edirdahan'la 1978 başlarında konserlere çıkan ve devrimci müzik anlayışını sürdüren Karaca, 1 Mayıs'tan İhtarname'ye, İşçi Marşı'ndan Duramayacaklar Halkın Akan Coşkun Selini marşına kadar politik şarkılarını söylemeye devam eder. Konserlerin yanı sıra 'Edirdahan'la 1978 Mayısında yaptığı 'Safinaz' isimli Long Playı piyasaya sürülür. 'Safinaz Türkiye'nin ilk senfonik rock opera albümüdür ve hem Edirdahan'la birlikte, hem de kendisinin Türkiye'de yaptığı ilk ve son albüm olur. (Sabancı 2006:72)

Safinaz (1978)

Gün doğmadan uyandı kapıcı Kasım Arandıda yaktı ilk Bafrasını. Sonra kalktı kaloriferi
Dışarıda yaman bir ayaz vardı. Asiye karısı, kızı Safinaz. Uyuyorlardı sessiz, upuzun.
Dün bütün gün on numarada çamaşırdaydılar. Ellerin kirini yugmaktan yorgun.
Yeni bir gün diye düşünmedi ki. Değişik ne olacaktı ki. Onca daire onca merdiven.
Ekmek al, bakkala git, çöp dök çöp. Yaktı ocağı çayı demledi Sonra da kaldırdı Asiyesini.
Ben çıkıyorum dedi siparişlere. Gecikmesin kızı uyandır dedi. Asiye kadın zorla yekindi.
Of dedi bir of anam anam. Kızım Safinaz kalk okul vakti. Daha çok uykum var uykum var.
Güz günü dökülen yapraklar gibi. Öyle farksızca geçerken yıllar. Asiye temizlikte Kasım yok.
Safinaz orta ikiye başlar. Okusun tek taş çekerim sırtımda. Okusun kul olmasın ellere.
Geçtikçe sınıfları Safinaz yıl sonunda. Kasılıyordu kapıcı Kasım, kasım kasım.
Herşeyin fiatı artıyordu ancak. Et, süt, bez, tuz ve yakacak.

Ve kitap ve defter ve kalem ve de açacak Artmayan tek şey aylığıydı Kasımın.

Artmayan tek şey aylığıydı ancak.
Fiatlar artıyordu. Kasımın ücreti sabit. Fiatlar artıyordu. Safinaz okuyordu
Safinazın okuduğu kitaplar yazıyordu Bir doktorun işçiden şerefli olduğunu.
Fiatlar artıyordu. Kasımın ücreti sabit. Kasımın ücreti fiatlara yetmiyordu.
Birkaç ay daha sıktı dişini kapıcı Kasım. Safinaz artık okula gidemiyordu.
Mecburdu Safinaz da artık çalışmaya. Aile bütçesine katkıda bulunmaya.
Okul önlüklerini ağlayarak çıkardı. Daha ondördünde fabrikaya başladı Safinaz.
Gine erken kalkıyordu Safinaz sabahları. Her sabah geçerek o aynı sokaktan.
Kendi gibi insanlarla doldurup fabrikaları. Kendi gibilerine satıyorlardı malları.
Safinaz ondördünde at gibi çalışıyor. Sendika yok, sigorta yok, iş güvenliği de yok.
Safinaz hafta sonları sinemaya gidiyor. Bekliyor filmlerdeki o zengin bey çocuğunu.
Kendinden büyük kızlar kuaföre gidiyorlar. Hafta sonları boyalar sürüyorlar yüzlerine.
Pazartesileri localardan sözediyorlar. Safinaz anlamadan bakıyor yüzlerine.
Safinaz foto roman okuyor, Safinaz kupon kesiyor. Babası kader diyor, piyango bileti alıyor.
Gündengüne yaşlanıyor dertleniyor anası. Safinaz eve erken gelmekten sıkılıyor.
O aybaşı, aylığından pudra aldı kendine. Bir çift uzun çorap, topuklu ayakkabı.
Pudrayı sürüp sürüp aynada baktı yüzüne. Ve o hafta sonu eve biraz daha geç geldi.
Bir emeklinin oğluyum adım Niyazi. Jön Niyazi de derler dostlar sağolsun.
Lise sondan terk okul durumu Fabrikada muhasebeye takılıyorum.
Peder sağolsun levazımcıydı Çok dostları vardı o zamanlardan
Eskiden yağ tüccarıymış şimdiki patron Babamın dostuymuş o zamanlardan.
Okulda çok çaktım matematikten Şimdi matematikten buluyorum yolumu
Ne biçim dünya bu dinine yandığım, Aç bir ufak daha kafamızı bulalım.
Ha onu diyordum abiler adım Niyazi, Jön Niyazi de derler dostlar sağolsun
Geçenlerde bir yavru düştü fabrikaya, mmmm fıstık gibi, ama adı biraz faul.
Yani Aysel diğil, Canan diğil adı Safinaz... Hoş hepisi naz olsa ne yazar.
Geçende karşılaştık iş çıkışında, çaktım beykozu dedim. 'Haftasonu, hani
anlarsınya... 'Bir kötü pudra sürmüş çıktı da geldi. Keh, keh, keh, keh, keh.
Aylardan Ramazan, teravih sonrası Namazdan dönene dek bekledi karısı.

Gelince Kasım usul usul dokandı. Bu kızda bir haller var dedi Asiye.
Kasım irkildi 'Nola' dedi. 'Nolabilirki?' Asiye sustu başını önüne eğdi.
Sonra da fısıldar gibi konuştu Asiye. Dün gece sayıklıyordu 'Yapma Niyazi'
Kasım dellendi fırladı yerinden. Tutup dövdü kızı Allah yarattı demeden.
Hiç ağlamadı Safinaz öylece baktı babasına. O akşam çıktı gitti ve bir daha eve hiç dönmedi.
Baba evinden çıkıp gitmek kurtuluş mu kurtuluş mu?

Düşündü mü bu yolun sonu düzlük mü ya yokuş mu?
Varacağın en son nokta doğru mu yanlış mı? Nereye Safinaz?
Niyaziden hayır umma, ilaçsız bir kele benzer.
Fabrikadan yömiyen söylesene neye yeter. Bak duruyor hususiler el ediyor cici beyler.
Nereye Safinaz? Genelevde sermayesin patron alır kazancını.
Dostun kumarda kaybeder senden çıkarır hıncını.

Yıllar geçer sen çökersin dilenirsin aç avucunu Nereye Safinaz?
Bazen şansın yaver gider, biri çıkar evlenirsin Bazen açarsın gözünü bir genelev işletirsin
Söylesenize Safinazlar, bütün bunlar kurtuluş mu? Kurtuluş nerede nerede Safinaz?
Onbinlerce Safinaz kurtuluş nerede?

'Safinaz' Bodrum'daki Anadolu'yu anlatır. Kapıcı Kasım’ı. Karısı Asiye ve kızı Safinaz'la tek göz odada yaşar… Bu türkü, kötü yola düşen gerçek Safinaz'ları anlatır. Karaca bu albümün kapağında da şunları kaleme almıştır: "Safinaza ve halkımıza… Bacılarım, kardeşler bu albüme sizlerden birinin adını verdim. Kızmayın, siz ve sizin gibileri hep gördüm. Hala da görmekteyim ... Bazen bir büyük kentin tek ortak yanlan vardı. Yarınsız olmaları ... Şimdilik… Bu albümü Safinazlara acıdığımdan yapmadım. Acıyamam ki! Ama sizi bu hale düşürenlerle kavgam, sizi ve herşeyi kurtarana dek sürecektir. Şimdi bazıları, 'Sana ne canım, sen mi kaldın kurtaracak dünyayı!' diye uzun kulaklı bir soru sorabilirler. Ancak halkımın sağduyusuna şükür, hala şarkılarımı söylüyorum. Amacım mı ne? Herhalde 'Vatan Millet Sakarya' üçleminin ardına sığınıp cebinizdeki paraları avuçlamak değil. Elinizdeki albümün fiyatı ne olur bilemem. Belki iki kilo kıyma fiyatını aşar bu albümün ederi; ancak bunun hesabını IMFden sormak gerek. Derya davul, Salih trampet trombon, Bülent tenor Soprano ve flüt, Hami bas, Fehiman gitar çaldılar, ben de söyledim. Siz de Umarım aldınız, dinliyorsunuz ... Ama! Ama Safinazların kaderi değişmedi. Var mısınız dinleyenler, kurtaralım Safinazları. El ele verelim ve… Değil yalnız Safinazları, çocuklarımızın yarınını kuralım. Kırk beş milyon halkımız. Elele verelim ve komayalım kurdu girsin sürüye. 1978. Sevgiyle Cem Karaca. (Sabancı 2006:74)

Almanya Yılları ve Türkiye’ye Dönüş

Cem Karaca 1979 yılında işlerinden dolayı Almanya'ya gitti. Bu dönemde Türkiye'de büyük siyasal çalkantılar yaşanıyordu. Ülkede bir kaos vardı. Hemen hergün adam öldürülüyordu. Halk bir kutuplaşma dönemine girmişti. Bunun üzerine 12 Eylül 1980 sabah saat 4'de ordu yönetime el koydu. Ülkede insan avı başlamıştı. Sağcısı solcusu olaylara karışan herkes yakalanıyordu. Cem Karaca Almanya'dan ülkede olan gelişmeleri kaygıyla izliyordu. Bu arada Almanya'da katıldığı 1 Mayıs töreninde ülke yönetimine karşı sarf ettiği sözler nedeniyle hakkında gıyabi tutuklama kararı çıkarıldı. Yapılan "geri dön" çağırılarına rağmen yurda dönmedi. Hatta babasının cenazesine bile katılamadı. Bu süreç içinde kendisiyle aynı davada yargılanan Selda Bağcan ve Melike Demirağ ile arasında kırgınlık yaşadı. Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkarıldı. Bütün bunlar olurken Cem Karaca Almanya'da sessiz bir bekleyiş içerisindeydi.

1987'de dönemin Başbakanı Turgut Özal'ın girişimleriyle yurda döndü. Dönüşü çeşitli spekülasyonlara sebep oldu. Politik çizgisindeki yumuşama ve bazı önemli değişimler bazı kesimlerin Karaca'ya bakış açısını değiştirdi. Fakat bunlara aldırmayan Karaca müzik hayatını sürdürdü. Artık bugün Türkiye'de farklı bir ortam yaşanıyor. Bu baskı ve sömürünün olmadığı anlamına gelmiyor. Sadece düzenin görünümü değiştiği söylenebilir. Ancak Cem Karaca'nın 70'li yıllardaki radikal tutumundan uzak olduğu bir gerçek.

Karaca, 1988 yılında ise yeni tanıştığı ve alt yapısını gerçekleştirdiği Oğuz Abadan'la birlikte 1990 yılında 'Töre' albümünü piyasaya çıkardı. İkinci albümü de Emre Plak'tan çıkarmıştı. Karaca, geçmişe dönük eleştirel konuşmalarının yanı sıra, Özal'ı kendisine yakın bulduğunu ve desteklediğini açıklaması sebebiyle 'döneklik' suçlamasıyla karşılaştı. Bu albümle '33 Kur§un' adlı parçanın başında 'ezan' okutması eleştirilere neden olmuştu. Oysa parça, ezanla birlikte ritmi ve tansiyonu hızla yükselten ve albümün hit parçalarından biriydi. Karaca, Brechtvari bir epik anlayışı hedeflediğini, şarkıda anlattığı durumu canlandırmak için ezan sesi kullandığını açıkladı. (Sabancı 2006:185)

Töre (1990)