| MAKALELER |
MİKROKOSMOS: ÇOCUKLARIN DÜNYASI *
H.Ü. Devlet Kons. Öğr.Üyesi
* Uludağ Ünv. Dergisi, 2005
Cilt:18 Sayı:1, s.151-165
ÖZET
Bu çalışma ile ünlü Macar bestecisi, virtüöz piyanist ve müzik bilimcisi Bela Bartok’un piyano metodu Mikrokosmos incelenecektir.
Anahtar Sözcükler: Bela Bartok, Mikrokosmos, Piyano Eğitimi.
ABSTRACT
In this study, a famous Hungarian composer, virtuoso pianist, and ethnomusicologist Bela Bartok’s piano method, Mikrokosmos, will be overviewed.
Key Words: Bela Bartok, Mikrokosmos, Piano Training.
1. GİRİŞ
Bir piyano virtüözü, müzik bilimcisi ve yirminci yüzyılın en büyük bestecilerinden birisi olarak kabul edilen Bela Bartok (1881-1945) Macaristan’ın Nagyszentmiklos kasabasında doğdu. Müzisyen bir aileden gelen Bartok, geçirdiği ciddi çocukluk hastalıklarına, babasını küçük yaşta kaybetmesine ve ekonomik sıkıntılara rağmen müzikal yönden hızlı bir gelişme gösterdi. İlk müzik derslerini ailesinden alan Bartok dokuz yaşında piyano için besteler yapmaya başladı ve on yaşında ise ilk başarılı piyano konserini verdi.
Bartok 1894’de annesi ile beraber Bratislava’ya yerleşerek orada bulunan Gymnasium da hem piyano çalıştı, hem de beste yapmaya devam etti. 1899’da ise Budapeşte Müzik Akademisi ne girerek Liszt’in öğrencisi Istvan Thoman ile piyano, Janos Koessler ile kompozisyon çalıştı. Akademide ünlü besteci ve eğitimci Zoltan Kodaly (1882-1967) ile tanıştı ve onunla beraber Macar halk müziğini öğrenmeye karar verdi. Bartok’un Macar ulusal müziğini geliştirmek istemesi Almanya’da eğitim görmüş piyano öğretmenlerinin sempatisini hiçbir zaman kazanamadı.
Bartok 1903’de Budapeşte Müzik Akademisi nden ayrılarak hem yurt içinde, hem de yurt dışında konserler vermeye başladı. Dört sene sonra aynı akademide piyano öğretmeni Thoman’ın yerine atandı. Bartok piyano dersleri vermekten hoşlanmıyordu. Ancak, bu görev onun için Macar halk şarkılarını toplayabilmesi için iyi bir fırsat olacaktı. Bartok, buna rağmen çok iyi bir piyano öğretmeni oldu. Bir piyano öğretmeni olarak ünü Macaristan’ın dışına yayıldı ve diğer ülkelerden pek çok piyano öğretmeni onunla çalışabilmek için Budapeşte’ye geldi. Bartok öğretmenliğinin yanı sıra pek çok kişi tarafından zamanının en iyi piyanistlerinden birisi olarak anılmaktaydı. Piyano repertuarı 17. yüzyıldan kendi çağdaşlarının eserlerine kadar uzanmaktaydı. Bugün var olan ses kayıtları Bartok’un ton kalitesi, rubato kullanımı, ritmik enerjisi, doğru artikülasyonu ve tutkulu performansının bir kanıtıdır. Bartok bu arada Bach’ın Well-Tempered Keyboard unda aralarında olduğu pek çok piyano eğitim müziğinin editörlüğünü de yaptı.
Bartok, Macaristan’ın Nazi tarafında yer almasını protesto ederek 1940’ta A.B.D. ye göç etti. Kendisi gibi bir piyanist olan eşiyle beraber New York’ta konserler vermesine rağmen ekonomik problemler yaşadı. Bu problemin yanı sıra sağlığı da giderek bozulmaya başladı. Hayatının geri kalan yıllarında, öldüğü gün 26 Eylül 1945’e kadar sürekli olarak besteler yaptı. Üçüncü piyano konçertosunu ailesine para sağlayabilmek için bestelemeye başladı ve hemen hemen bitirdi. Viyola konçertosu ise ne yazık ki yarım kaldı.
2. BARTOK’UN ESERLERİ VE BESTELEME TEKNİKLERİ
Bartok oldukça hızlı beste yapan bir müzisyendi. Pek çok orkestra eseri, oda müziği eseri, keman konçertoları, piyano konçertoları, Mavi Sakalın Şatosu Operası, Tahta Prens Balesi, Akıl Almaz Mandarin mim oyunu ve diğer pek çok eserinin yanı sıra bestelerinin pek çoğu solo piyano içindir. 1903’de yayınladığı Dört Piyano Eseri ve 1904’de yayınladığı Piyano ve Orkestra İçin Rapsodi Brahms ve Liszt etkisinde, 19. yüzyıl romantik stilde yazılmış eserlerdir. Daha sonraki yıllarda halk müziğini keşfetmesi ve bestelerinde kullanması ile orta Avrupa’nın geleneksel müzik etkilerinden arınmıştır. Bartok’un bestelerinde kullandığı müzikal elementler genel olarak şöyle sıralanabilir:
Bartok’un piyano müziği pek çok yönden önem taşımaktadır. Solo piyano eserlerinin hemen hemen yarısında otantik halk şarkıları ve dansları kullanılmıştır. Özellikle tonal ve atonal elementlerle kendine özgü besteleme stili ve kullandığı klasik formlar derin anlamlar içerir. Bartok’un besteleri piyanonun teknik olarak gelişimini artırmış ve pek çok 20. yüzyıl bestecisi gibi piyanoyu bir vurmalı çalgı kullanımı ve pedagojik çalışmaları piyano repertuarını inanılmaz bir şekilde zenginleştirmiştir. Bartok’un pek çok piyano eseri Boosey & Hawkes tarafından yayınlanmıştır. Opus numaraları İmprovizasyonlar, Op. 20’ye kadar Bartok tarafından verilmiştir. Andras Szöllösy, Bartok’un diğer eserlerini 1957’de Sz. olarak numaralandırmıştır.
Bartok’un piyano müziğinde özellikle üç ana etken rol oynamıştır- Macar olması, devrimci ruhu ve kendi piyano tekniği. Bartok’un piyano müziği aşağıda verildiği gibi üç ana döneme ayrılabilir:
Bartok 1920’lerde uluslararası bir piyano virtüözü olarak ses getirdikten sonra kendi resitalleri için beste yapmaya başlamıştır. 1920’de İmprovizasyonlar, Op. 20 yi bestelemiş, ancak gelecek beş yıl içerisinde hiçbir şey bestelememiştir. 1925’de büyük bir yaratıcı enerji ile Piyano Sonatı, 1. Piyano Konçertosu, Açıkhava Süiti, Dokuz Küçük Piyano Parçası nı bestelemiştir. Bartok piyano için eğitimsel eserler bestelerken daha çok başlangıç ve orta düzeydeki piyano öğrencilerini hedeflemiştir. 14 Bagatel, Op. 6; 10 Kolay Parça, Sz. 39; 2 Eleji, Op. 8b; Çocuklar İçin, Sz. 42; 2 Romen Dansı, Op. 8a; Taslaklar, Op. 9/b; 4 Ağıt, Op. 9a; 3 Burlesques, Op. 8c; Sonatin, Sz. 55; Dokuz Küçük Piyano Parçası; Romen Halk Dansları, Sz. 56 ve ünlü Allegro Barbaro, Sz. 49, piyano için bestelerinden sadece bazılarıdır.
3. BARTOK VE HALK MÜZİĞİ
Bartok gençlik yıllarında Macar halk müziğini Liszt ve Brahms’ın tanımlamasına göre “çingene müziği” olarak bilmekteydi. Gerçek Macar halk müziğini 1904’de Lili Dosa adlı bir köylü kızından dinlediği bir halk şarkısı ile keşfetti. Lili’nin söylediği şarkı modal, sert çizgileri olan, ahenksiz bir ezgiydi. Klasik müzik eğitimi almış ve klasik piyano literatürünü çok iyi bilen bir müzisyen olan Bartok, bu keşif ile artık kendi “ulusal müziğini” araştırmaya hazırdı. 1905’de hem Macaristan’daki, hem de komşu ülkelerden Romanya, Bulgaristan ve Yugoslavya’daki köyleri dolaşarak, halk şarkılarını ve dans müziklerini önce Kodaly ile daha sonra ise tek başına toplamaya başladı. Daha sonraki yıllarda yaptığı seyahatlar sonucunda Arap, Türk, Asya ve Kuzey Afrika müziklerinin doğu Avrupa müziği ile ortak özellikler taşıdığını fark etti. Bartok bu bölgelerden topladığı 2000’e yakın halk şarkısını yayınladı ve halk müziği üzerine 5 kitap ve sayısız makale yazdı.
Bartok daha sonraki yıllarda, halk müziğini derlediği o günlerin hayatının en güzel günleri olduğunu her zaman dile getirdi. Kodaly’ye yazdığı bir mektupta, o günler hakkında şöyle demiştir:
Büyük bir seyahat etme isteğim vardı. Bu istekle Macaristan’ı keşfetmeye başladım. Bir köyden diğerine giderek, kendi ırkımın gerçek müziğini-halk müziğini dinledim. Bu seyahatlar benim için büyük bir dürtü olmuştu. İki şeyi yapmayı çok istiyordum; halk müziğini hayata geçirmek ve onları modern stilde çokseslendirmek (Burge, 1990, s. 74).
Kodaly’de aynı şekilde; “Bir Alman müzisyen Bach’da, Beethoven’de ne bulabiliyorsa, onu ulusal müzik geleneğimizin devamlılığı için kendi köylerimizde bulmalıydık” diye yazmıştı (Burge, 1990, s. 74). Bartok ve Kodaly’nin amacı sadece halk müziğini düzenlemek değildi. Halk müziğini çokseslendirmek onlar için sadece bir başlangıçtı. Her ikisi de yaptıkları derlemeler ile Macar eğitim müziğinin standartlarını yükseltmeye karar verdiler. Köylü müziğini öyle kullanmalıydılar ki, bu ezgiler kendi ulusları için bir “müzikal anadil” olmalıydı. Halk müziği Macaristan’ın büyük şehirlerindeki insanlar ve hatta besteciler tarafından bilinmemekteydi. Bartok ve Kodaly köylüler gibi geleneksel bir müziği olmayan şehir çocuklarının koro müziği ile eğitilmelerine inanmışlardı. Yarısını Bartok’un, diğer yarısını Kodaly’nin düzenlediği Yirmi Macar Halk Şarkısı 1906’da, Bartok’un yaptığı düzenlemeler Csik Bölgesinden Halk Şarkıları ise 1907’de yayınlandı.
Piyano için bestelediği küçük eserlerinde kullandığı halk şarkılarının ve danslarının ritmleri ve dizileri Bartok’un eserlerine “ulusal bir besteci” olma damgasını vurdu. Bartok halk müziğinin küçük formlarının özellikle çocuklara çok uygun olduğunu fark etti. Bu formları eğitim müziği örneklerinde, özellikle piyano için düzenlediği Çocuklar İçin ve Keman Düosu’nda kullandı. On Kolay Parça ile piyanistlere basit müzikleri çağdaş bir stilde sunmayı amaçladı. Bartok halk müziğini eserlerinde kullanmakla hem çocuklara müzikal bir miras bırakmayı, hem de klasik müzik ile modern müzik arasında bir köprü oluşturmayı hedefledi.
4. MİKROKOSMOS, Sz. 103
Bartok ve arkadaşı Sandor Reschofsky’den 1912’de bir piyano metodu yazmaları istenmişti. İki arkadaş Piyano Metodu, Sz. 52’yi 1913’de tamamladı. Bu metodun içinde teknik ve müzikal problemleri çözebilmek üzere Bartok’un 18 eseri yer aldı. Ancak, bu piyano metodunun Macaristan’da kullanılması pek yaygınlaşamadı. Bartok bu çalışmadan çok şey öğrendi ve bu tecrübelerini daha sonraki yıllarda Mikrokosmos’da geliştirdi.
Mikrokosmos, Bartok’un hazırlamış olduğu bir piyano metodudur. Bartok bu metodu mesleğinin zirvesinde olduğu bir dönemde, 1926’da yazmaya başlamış ve 1937’de tamamlamıştır. Eser II. Dünya Savaşının yarattığı uluslararası gerilimlere rağmen 1940’da İngiltere ve A.B.D. de Boosey & Hawkes tarafından 6 kitap olarak yayınlanmıştır. Metod içindeki açıklamalar İngilizce, Fransızca, Almanca ve Macarca olarak yapılmıştır. Mikrokosmos’un değişik zamanlarda, değişik piyanistler tarafından yapılmıştır ses kayıtları da mevcuttur. Bunlardan bazıları şunlardır;
· Kocsis, Zoltan. Mikrokosmos, Vol. 1-6 (2 CD). Philips.
· Sandor, György (Piyanist). Mikrokosmos, Vol. 1-6 (2 CD). CBS Masterworks Portrait.
Bartok 1933’de o zaman dokuz yaşında olan oğlu Peter’a piyano dersi vermeye başladı. Bu dersler süresince başlangıç düzeyindeki piyano öğrencilerinin karşılaştığı teknik problemler Bartok’un ilgisini çekti. Peter Bartok, Mikrokosmos’un önsözünde babasının kendisine önce ses, daha sonra ise piyano dersleri verdiğini anlatmaktadır. Babası kendisi için küçük besteler yapmış, bu besteler daha sonra bir araya getirilerek Mikrokosmos oluşturulmuştur. Bartok, oğlundan bu küçük parçaları önce deşifre etmesini, bir sonraki ders için ise öğrenerek gelmesini istemiştir. Metodun birinci ve ikinci kitabı kendisine ilham kaynağı olan oğlu Peter’a, altıncı kitaptaki “Bulgar Ritminde Altı Dans” ise ünlü İngiliz piyanist Harriet Cohen’e (1895-1967) adanmıştır.
Mikrokosmos bir yerde Bartok’un besteleme tekniklerinin bir özeti gibidir. Bu eserler 20. yüzyıl Avrupa müziğinin gelişimini göstermesi bakımından da önemlidir. Bartok metodunda sadece birkaç halk müziğine yer vermiş, daha çok halk müziği niteliği taşıyan eserler bestelemiştir. Eserlerinde özellikle halk müziğinde kullanılan modları ve pentatonik dizileri kullanmıştır. Böylece kendisini majör ve minör tonların sınırlı kullanımından kurtarmış ve tonalite kavramını genişletmiştir. Mikrokosmos’da kullanılan tonalite gibi ritmlerde alışılmışın dışında farklı ve karmaşıktır.
Bartok 1945’de New York’da bir radyo programında Mikrokosmos un kelime anlamını “küçüklerin ya da çocukların dünyası” olarak açıklamıştır. Metod, küçük bir dünyayı temsil eden ve farklı stillerde ve minyatür formlarda yazılmış 153 eserden oluşmaktadır. İçerilen parçalar hem teknik, hem de müzikal yönden kolaydan zora doğru sıralanmıştır. Metodun öğrencilerle yapılan ilk piyano dersinden itibaren kullanılması hedeflenmiştir. Mikrokosmos un ilk dört kitabı piyanoya yeni başlayan çocuklar veya yetişkinler için en temel teknik problemlere çözüm getirmek üzere hazırlanmıştır. Birinci, ikinci ve üçüncü kitabın piyano dersinin ilk bir veya iki yılında kullanılması hedeflenmiştir. Bartok ilk üç kitapta yer alan 96 parçanın her öğrenciye öğretilmesine gerek olmadığını ve öğretilmesinin imkansız olduğunu belirtmiştir.
Bartok, Mikrokosmos un önsözünde metodun nasıl kullanılacağı konusunda önerilerde bulunmuştur. Ona göre, bu metod geleneksel anlamda bir piyano metodu değildir. Diğer piyano metodları gibi geniş anlamda teknik ve teorik çalışmaları kapsamamakta ve bunların öğretimini öğretmene bırakmaktadır. Bartok, başarılı her piyano öğretmeninin bu elementleri öğrenciye kolaylıkla sağlayabileceğine inanmıştır. Sadece ilk 4 kitabın sonunda çok az sayıda teknik alıştırmalara yer verilmiş, daha ileri teknik ve teorik eğitim piyano öğretmeninin seçimine bırakılmıştır. Belirli problemler için metodta birden fazla alıştırma içerilmiş, öğretmen ve öğrenciye bunlardan seçim yapabilme fırsatı verilmiştir. Bartok piyano öğretmeninin, öğrencinin yeteneğine göre kolay veya zor alıştırmaları ödev olarak vermesini önermiştir. Bu alıştırmalar, ilgili parçaya hazırlık olması bakımından, o parçanın öğretilmesinden önce çalışılmalıdır. Bartok 4. kitap kullanılırken Anna Magdalena Bach gibi küçük eserlerin ve Czerny’nin etüdlerinden öğrencinin seviyesine uygun alıştırmaların kullanılmasının uygun olabileceğini belirtmiştir.
Mikrokosmos ta yer alan pek çok eser bir dakikadan az bir süre içerisinde çalınabilmektedir. Birinci kitap 8 ölçülük küçük parçalarla başlayıp, altıncı kitap ise oldukça karmaşık Bulgar dansları ile bitmektedir. Bartok eserlerini bestelerken hiçbir şeyi şansa bırakmamış ve büyük bir titizlikle parmak numaralarını, metronom hızlarını ve her bir parçanın ne kadar süre içerisinde çalınması gerektiğini piyanistlere fikir verme bakımından belirtmiştir. Başlangıçtaki parçaların öğrencilerin seviyesine göre daha hızlı veya daha yavaş çalınabileceği, öğrencinin seviyesi ilerledikçe verilen tempoda çalınmalarına dikkat edilmesi tavsiye edilmektedir. Ancak, beşinci ve altıncı kitaplarda yer alan eserlerin verilen tempolarda çalınmaları çok önemlidir. Pek çok parça için hız ve karakter için İtalyan terimler kullanılmış, ayrıca farklı yorumlar için açıklayıcı başlıklar kullanılmıştır. Bazı parçaların yanında yer alan (*) işareti, o parçalarla ilgili olarak kitabın sonundaki ekler bölümünde bir açıklamaya yer verildiğini göstermektedir.
Bartok basit eserlerin ve alıştırmaların başka tonlara transpoze edilmesini tavsiye etmiş, ileri düzeydeki öğrencilerin ise bu metodu deşifre çalma amaçlı kullanabileceklerini de belirtmiştir. Bartok özellikle ilk üç kitaptaki parçaların yeniden düzenlenebileceğini, ancak bunun için sınırlı bir değişimin yapılmasını önermiştir. Örneğin harpsichord çalmada olduğu gibi eserler oktavları ile çalınabileceği gibi eserlerin sol el eşlikleri de sadeleştirilebilir. Bartok’a göre kolay eserlerden No. 76-79, 92, 104b ve daha zor olanlardan No. 117, 118, 123, 145 oktavları ile çalmaya uygun eserlerdir. Ayrıca No. 45, 51 ve 56 gibi eserler iki piyanoda yine oktavları ile çalınabilirler. Bartok metodun önsözünde No. 69’un sol el eşliğinin nasıl sadeleştirilebileceğini bir örnekle de göstermiştir.
4. a. Birinci Kitap
İlk kitap genellikle beş parmak pozisyonu için, basit ritimlerle yazılmış 36 eserden ve ekler bölümünde sunulan 4 alıştırmadan oluşmuştur. Ünison çalma, iki elin ters yönde hareketleri, noktalı ritimler, parça içinde değişen ölçü işaretleri, senkoplar, soru ve cevap cümlecikleri, imitasyonlar, kanon, kontrapuan vb. teknikler bu kitapta kullanılmıştır. Eserler daha çok legato tekniğini geliştirmek için yazılmıştır.
No. 1-9 beş parmak pozisyonu için yazılmış ünison parçalardır. Kontrapuan No. 10 ile, el pozisyonu değişimi ise No. 13 ile başlamaktadır. Ölçü işaretlerinin aynı eser içinde değişimi (No. 12), senkoplar (No. 9, 27) ve suslar (No. 28) diğer kitaplarda kullanılan pek çok karmaşık ritmin sadece başlangıcıdır.
Bartok bu kitabın başlangıcında geleneksel Avrupa tonlarını (majör ve minör tonlar) kullanmış (No. 1, 2a, 2b, 4, 6, 9 vb), daha sonra ise halk müziğinde sıkça kullanılan modları sunmuştur (No. 3, 32-Dorian; No. 5-Aeolian; No. 7, 34-Phrygian; No. 11-Mixolydian; No. 24-Lydian vb.). Lydian modunda yer alan artmış dörtlü aralığının (+4) bir oktavı iki eşit parçaya bölmesi Bartok’un ilgisini çekmiş, bu simetrik yapıyı eserlerinde sık sık kullanmıştır. Ayrıca +4’lü aralığını da eserlerinde etkili bir şekilde “dominant” amaçlı kullanmıştır.
4. b. İkinci Kitap
İkinci kitapta 30 eser ve 14 alıştırma yer almaktadır. Birinci kitapta kullanılan besteleme teknikleri, beş parmak pozisyonu, ezgi ve eşlik çalışmaları, paralel ve ters yönde hareketler, legato ve staccato çalışmalar, kanon, pentatonik ezgiler, çeşitli homofonik ezgiler, kromatik diziler, Lydian ve Mixolydian modları, üçlemeler, alışılmadık ritmik vurgular kullanılmış, oryantal, Transilvanya, Yugoslavya ve Macar stillerine de yer verilmiştir.
No. 40 Yugoslavya Stilinde. Ezgi ve sol el ostinato eşliğinden oluşan bir parça. Kitaptaki en melodik eserlerden biridir.
No. 43 Macar Stilinde, No. 44 Ters Yönde Hareket ve No. 55 Lydian Modunda Üçlemeler. İki piyano için bestelenmiş eserlerdir. Bartok öğrencilerin mümkün olduğunca erken aşamalarda birlikte çalabilme becerisini kazanmalarına önem vermiştir. Ancak, bu eserlerin bir öğrenci grubuna ve iki adet piyanonun yer aldığı bir sınıfta öğretilmesi gerekmektedir. No. 55 başlığından da anlaşılacağı gibi Lydian modunda yazılmış ve üçlemelerden oluşmuş bir eserdir. Eserin sonuna doğru farklı öğrenciler tarafından çalınan üçlemeye karşı iki sekizlik nota, öğrencilerin (poliritim çalmaksızın) poliritmi öğrenmeleri için mükemmel bir örnektir.
No. 47 Köy Panayırı. Pedal kullanımına ilk kez yer verilen kontrapuntal bir parça. Bu eser için ekler bölümünde bir pedal alıştırması da verilmiştir. Dörtlü aralıkların her iki elde çokça kullanıldığı, ancak bu düzey için eller arasında koordinasyonun zor sağlanabileceği bir eser.
No. 57 Vurgular. İki sesli bir kanon. Vurgular ölçü içerisinde değişik zamanlarda gelmekte, eser içinde beş kez ton değişimi olmaktadır. Her iki el pozisyon değiştirmekte ve parçanın sonuna doğru tutan sesler parmakların birbirinden bağımsız çalışmasını sağlamaktadır.
No. 63 Vızıltı. Bartok böcek toplamaktan ve seslerini dinlemekten hoşlanan biriydi. Bu parçada ezgi vızıldayan bir ostinato üzerinde çalınmaktadır. Daha çok her iki eldeki zayıf dördüncü ve beşinci parmakları çalıştıran bir alıştırma.
No. 65 Diyalog. Ses ve piyano eşliği için düzenlenmiştir. Bartok ses ve piyano eğitiminin beraber başlamasına inanmış, ses ve piyano partilerinin aynı öğrenci tarafından seslendirilmesini istemiştir. Bu parça öğrencinin iki yerine üç dizeği aynı anda takip edebilmesi bakımından faydalı bir alıştırmadır.
4. c. Üçüncü Kitap
Bu kitapta 30 parça ve 12 alıştırmaya yer verilmiştir. Eserler önceki kitaplara göre daha müzikal, ritmik ve teknik olarak giderek zorlaşmaktadır. Varyasyonlar, kromatik envansiyon, 5 notalı diziler, üçlü ve altılı aralıklar, akor çalışmaları, Rus stili, üçlemeler ve düzensiz ritmik gruplar kullanılmıştır.
No. 68 Macar Dansı. İki piyano için düzenlenmiş oldukça melodik ve çarpıcı bir örnek. Her iki piyanoda legato ve legatoya karşı staccato teknikleri vurgulanmıştır.
No. 69 Akorlarla Çalışma. Sağ eldeki tek sesli “cantabile” bir ezgiye karşı paralel olarak hareket eden sol el akorlarından oluşan çarpıcı bir eser. Ezgi ve akor eşliği parçanın ikinci yarısında yer değiştirmekte. Bu parça ile yine legatoya karşı legato tekniği öğretilmekte.
No. 73 Altılılar ve Akorlar. Başlığı gibi önce altılıların sonra akorların her iki elde birbirine paralel hareket ettiği kontrapuntal ve oldukça güzel bir alıştırma. Bu seviye için oldukça zor bir parça.
No. 74 Macar Çöpçatan Şarkısı ve 95 Tilki Şarkısı ses ve piyano için düzenlenmiştir. Her iki parçada önce solo piyano bölümlerine, daha sonra ise ses-piyano düzenlemelerine yer verilmiştir.
No. 79 J. S. Bach’a Saygılar. Bartok’un kendinden önce eğitim müziği besteleyen Bach’a bir jest yaparak onun stilinde bestelediği bir eser. Bach’ın Küçük Prelüdler’indeki ritmik kalıplar, arpejler, majör ve minör üçlüler ve benzer besteleme teknikleri kullanılmıştır. No. 80 ise Schumann’ı anmak amacıyla yine aynı bestecinin stilinde bestelenmiştir.
No. 81 Gayesizce Dolaşmak. Mikrokosmos ta yer alan her parça bir tonal merkez içinde düşünülmesine rağmen, bu eser sabit bir ton içinde değilmiş hissini vermektedir. Müzik, başlığı gibi gayesizce dolaşarak 12 tonun her birine değinmekte ve sonuçta sol majör ile bitmektedir. Her iki elde cümle yapısına dikkat edilmesi gereken kontrapuntal bir eser.
No. 82 Scherzo. Eser içinde ölçü işareti 7/8’den 2/4’e daha sonra ise 3/4, 3/8 ve tekrar 2/4’e değişmekte. Öğrencinin dikkatli bir şekilde saymasını sağlayabilecek bir eser. Ayrıca staccato ve legato ile ölçü içerisinde farklı yerlerde gelen vurgulara da yer verilmiştir.
No. 87 Varyasyonlar. Öğrenciye varyasyon tekniğini öğretmek için mükemmel bir örnek. Eserde ezgi ve eşlik, pozisyon değişikliği, bazı çapraz el çalışmaları, tempo ve ölçü işareti değişikliğine yer veriliyor.
4. ç. Dördüncü Kitap
Dördüncü kitap 25 eser ve 3 alıştırmadan oluşmaktadır. Kitapta 5/8, 7/8, 8/8 ve 9/8 gibi aksak ölçülerde Bulgar ritmlerine, eser içinde değişen ölçü işaretlerine, eksik beşli aralıklara, salkım notalara ve dissonanslara ağırlık verilmiştir.
No. 97 Noktürn. Romantik dönemi andıran, ancak 20. yüzyıl besteleme tekniği ile bestelenmiş ve arpejlerden oluşan bir eşlik üzerinde çalınan lirik bir ezgi.
No. 102 Armonikler. Si majör akoru sol el ile ses çıkarmadan basılı tutulurken sağ el ezgiyi çalmakta ve böylece armonikler duyulmaktadır. Piyano vurgulu akorlar ile sanki bir vurmalı çalgı gibi kullanılmakta ve bu akorlar lirik bir ezgiyi sık sık kesmektedir. Eserde üçlemeler ve sağ elde çok büyük atlamalarla pozisyon değişimi yer almakta.
No. 107. Sisler İçindeki Ezgi. Sağ ve sol elde dönüşümlü olarak kullanılan salkım notalar ve pedal kullanımı ile elde edilen “sisli” bir ezgi ile çeşitli ton renklerine giriş yapan bir eser.
No. 112 Bir Halk Ezgisi Üzerine Varyasyonlar. Ünison, altılı aralıklar, tutan sesler, tempo değişimi, kanon, melodik kromatizm ve kromatik armoniler ile çeşitlendirilmiş oldukça güzel bir eser.
No. 113 Bulgar Ritmi. Ostinato eşlik üzerine tek sesli bir ezgi. Hem 7/8’lik ölçüyü tanıtmak bakımından, hem de son kitapta yer alan “Bulgar Ritminde Altı Dans”a hazırlık bakımından önemli bir eser.
No. 117 Bourree. Couperin’i anmak amacıyla yine aynı bestecinin stilinde bestelenmiş kontrapuntal bir eser. Ölçü işareti parça içerisinde 4/4’den 5/4 ve 3/2’ye değişiyor.
4. d. Beşinci Kitap
Bartok bu kitap için 18 parça bestelemiştir. Genel olarak legato ve staccato çalışmaları, birbirini takip eden ikili, üçlü ve dörtlü aralıklar, tam perde dizileri, akor çalışmaları, senkoplar ve parça içerisinde değişen ölçü işaretlerine yer verilmiştir.
No. 125 Sandalla Gezinti. Dörtlü armoni ile çokseslendirmiş, politonal bir eser. Ezgi sol elde dalga izlenimi bırakan arpejler üzerine oturtulmuştur. Daha sonra ise sağ ve sol el partileri yer değiştirmektedir. Eser, tonal bir merkezin etrafında gruplanmış notalar grubu ile sona ermektedir. Bu eser çalınırken cümle yapısına çok dikkat edilmesi ve ezgi ile eşlik arasında bir balans sağlanması gerekir.
No.127 Yeni Macar Halk Şarkısı. Ses ve piyano için düzenlenmiş çarpıcı bir eser. Piyano eşliğinde vurguların değişik zamanlarda gelmesi ve ölçü işaretinin değişmesi öğrencinin esere çok iyi bir şekilde yoğunlaşmasını gerektirmektedir.
No. 128 Köylü Dansı. Folk elementleri içeren bir eser. Ezginin eser boyunca sürekli olarak çeşitlenmekte olduğu güzel bir eser. Parça içerisinde tempo sık sık değişmekte.
No. 131 Dörtlüler. Başlığından da anlaşılacağı gibi her iki elde dörtlü aralıklardan oluşan oldukça mükemmel bir alıştırma. Eller genellikle siyah tuşlarda çalıyor. Bazı arpejler ve büyük atlamalara da yer verilmiştir.
No. 136 Tam Perde Dizileri. Başlığından da anlaşılacağı gibi tam perde dizilerinin kullanıldığı, Bartok’un daha büyük eserlerine hazırlık sağlayabilecek ve resitallerde çalınabilecek çarpıcı bir eser. Değişik ton renkleri, tutan sesler, çapraz el pozisyonları, birbirine çok yakın el pozisyonları ve tempo değişimlerinin yer aldığı bir parça.
No. 139 Kutudaki Jack. Çarpıcı karakteri ile bir başka resital parçası. Ezginin önce iki el arasında paylaştırıldığı, daha sonra ise diğer elin eşliğinde tek el ile çalındığı kontrapuntal bir eser.
4. e. Altıncı Kitap
Ondört ana eser bu kitapta yer almaktadır. Varyasyonlar, arpejler, majör yedili ve minör ikililer, dissonanslar, ostinato ve 5/8, 7/8, 8/8 ve 9/8 gibi aksak ölçülerde Bulgar ritmlerine yer verilmiştir. Bu kitaptaki pek çok eser resitallerde çalınabilecek nitelikte eserlerdir.
No. 142 Bir Sineğin Günlüğünden, sinek vızıltısını taklit eden ve resitallerde çalınabilecek bir başka eser. Bu eserde staccato ve büyük ve küçük ikili hareketlerle vızıltı etkisi yaratılmıştır. “Program müzik” için mükemmel bir örnek oluşturan bu eserde her iki el birbirine çok yakın çalmaktadır.
No. 144 Küçük İkililer, Büyük Yedililer. Başlıktan da anlaşılacağı gibi dissonansların ve aynı zamanda salkım notaların çok kullanıldığı bir eser. Bu eser Bartok’un daha büyük eserlerine hazırlık olarak kullanılabilir. Değişik ton renkleri ile resitallerde çalınabilecek nitelikte bir eser. Tempo değişikliğinin yanı sıra ölçü işareti de 4/4, 3/2 ve 4/4’e değişmekte.
No 146 Ostinato. Güçlü bir ritmik yapısı olan ve resitallerde çalınabilecek bir eser. Sekizlik notalardan ve akorlardan oluşan ostinato, eser ilerledikçe senkoplara dönüşmekte. Bu eser çok sık kullanılan sforzandolarla piyanoyu yine bir vurmalı çalgı olarak kullanmaktadır. Sık sık tempo değişikliğine yer verilmektedir.
No. 148-153 Bulgar Ritminde Altı Dans. Mikrokosmos ta yer alan son eserlerdir. Bartok’un 5/8, 7/8, 8/8 ve 9/8 ölçülerde bestelemiş olduğu, teknik ve ritmik olarak çalınması oldukça zor olan bu ünlü danslar resitallerde genellikle bir grup olarak çalınmaktadır.
Mikrokosmos halen pek çok ülkede piyano öğretmenleri tarafından kullanılan bir metodtur. Bu metodta yer alan eserler günümüz bestecilerine de bir model oluşturmaktadır. Müzik teoristleri ise bu eserleri 20. yüzyıl besteleme tekniklerinin örnekleri olarak müzik teori derslerinde kullanmaktadırlar.
5. Sonuç
Mikrokosmos Bartok’un 1926-1937 yılları arasında hazırladığı bir piyano metodudur. Bartok, oğlu Peter’a henüz 9 yaşındayken piyano dersleri vermeye başlamış ve onun eğitimi için 153 küçük eser bestelemiştir. Bu eserler daha sonra bir araya getirilerek Mikrokosmos oluşturulmuştur. “Küçüklerin ya da çocukların dünyası” anlamına gelen Mikrokosmos küçük bir dünyayı temsil eden ve farklı stillerde ve minyatür formlarda yazılmış müzik parçaları serisidir. Metodta yer alan eserler hem teknik, hem de müzikal yönden kolaydan zora doğru sıralanmıştır. Eser 1940’da İngiltere ve A.B.D.’de Boosey & Hawkes tarafından 6 kitap olarak İngilizce, Fransızca, Almanca ve Macarca açıklamalarla yayınlanmıştır.
Mikrokosmos un değerlendirmesi genel olarak şöyle yapılabilir:
Kaynaklar:
Bartok, B. (1987). Mikrokosmos (Vol. 1-6). London: Boosey & Hawkes.
Burge, D. (1990). Twentieth-Century Piano Music (1. baskı). New York: Schirmer Books.
Gillespie, J. (1972). Five Centuries of Piano Music (2. baskı). New York: Dover Pub.
Grout, D. J. & Palisca, C. V. (1988). A History of Western Music (4. baskı). New York: W. W. Norton.
Magrath, J. (1995). The Pianist’s Guide to Standard Teaching and Performance Literature (1. baskı). California: Alfred.
Simms, B. R. (1986). Music of the Twentieth Century: Style and Structure (1. baskı). New York: Schirmer Books.