J. S. BACH’IN ENVANSİYONLARI’NIN   PİYANO EĞİTİMİ DAĞARCIĞINDAKİ ÖNEMİ VE BU YAPITLARIN İNCELENMESİ

                       

 Itır ESKİOĞLU

Gazi Ünv. Eğt.Bil.Ens.

Doktora Öğrencisi

 

* Cumhuriyetimizin 80. Yılında Müzik

Sempozyumu, 30-31 Ekim 2003,

İnönü Üniversitesi, Malatya

Bildiriler,s.215-223.

1. GİRİŞ

“Çağdaş anlamda çalgı eğitiminin üç ana niteliği; bilimsellik, yani yapılan her işin bilimsel bir temele dayandırılması; geçerlilik, yani öğrenilen her yeni davranışın hayatta ve mesleki müziksel yaşantıda kullanılabilirliği; güzellik yani, insanın iç dünyasına yönelik estetik bir kaygı içermesidir.”(Tanrıverdi,1996)

Piyano eğitimi yapılırken bilimsellik ve geçerlilik ilkeleri gereğince, seçilecek yöntem ve kullanılacak materyallere karar vermedeki ölçütlerin önemi açıktır. Bu bağlamda, piyano eğitimi dağarcığı oluşturulurken kapsanmak istenilen “ortak-genel müzik kültürü”, müziksel çevrenin ve müziksel yaşamın yapısal bütünlüğü esas alınarak “çok tür” üzerinde temellendirilmek istenir.

“Günümüz Türkiye’sinde yaşayan ana müzik türlerinden “uluslar arası müzik”, piyano eğitimi dağarcığında diğer türlerle birlikte  önemli bir yere sahiptir. Sanatsal işlevi ağırlıkta olan yapıtlar kadar, eğitsel işlevi ağırlıkta olan yapıtlara da yer veren piyano eğitimi dağarcığında, bu türde, her dönemden / ülkeden/ besteciden örnekler bulunmaktadır. (Eskioğlu, 1999)

Bu örneklerden J.S.Bach’ın Envansiyonları’nın, en genel bakışla “eğitsel amaçlarla yazılmış tanıma eserleri olmaları” , “fügal formlara geçiş niteliği taşımaları” ve  hatta piyano öğrenmede birer teknik yapıt (etüt) olarak ele alınıyor olmaları gibi nedenlerle, piyano eğitimi dağarcığının temel yapı taşlarından biri olduğu söylenilebilir. (Eskioğlu, 1999)

2. YÖNTEM

Bu araştırma betimsel bir alan araştırmasıdır ve  evrenini, “Türkiye’deki müzik yüksek öğretim kurumlarında görevli piyano eğitimcileri” oluşturmaktadır. 2

Araştırmanın  “küme örnekleme” yöntemi ile belirlenmiş olan örneklemini, 1998/1999 eğitim-öğretim yılında müzik yüksek eğitimi veren kurumlarımızın bazılarında görev yapmakta olan piyano eğitimcileri oluşturmuştur. Bu okulların belirlenmesinde kümelerin birbirine benzemesi  (kümeler arası homojenlik) esas alınmıştır. Söz konusu okullar, Eğitim Fakülteleri, Konservatuarlar ile Bilkent Üniversitesi Müzik ve  Sahne Sanatları Fakültesi’dir.

Bu araştırmanın konusu ve kapsamı gereği, “yazımlanmış” ve “yazımlanmamış” veri kaynaklarının her ikisinden de yararlanılmıştır.3 Araştırmanın eğitsel durum saptamasına yönelik betimsel boyutunda anket tekniğinden; kuramsal boyutunda kaynak tarama tekniği, bilirkişi görüşleri ile araştırmacının eğitsel deneyimleri ve birikimlerinden yararlanılmıştır.

Araştırmada anket formu ile elde edilen veriler sayısal verilere dönüştürülmüş ve değerlendirilmelerinde istatistiksel teknik olarak, frekans ve yüzde hesaplamalarından yararlanılmıştır. Bazı sorulardan elde edilen veriler 5’li skala (Likert ölçeği) kullanılarak ölçülmüştür.4 Bilir kişilerin görüşlerinin alınması kapsamında elde edilen bilgilerden ve konuyla ilgili olarak yararlanılan İngilizce yazılmış/İngilizce’ye çevrilmiş/Türkçe’ye çevrilmiş kaynaklardan elde edilen verilerden bulgular bölümünde yararlanılmıştır.

3. BULGULAR VE YORUM

Bu bölümde, toplanmış olan verilerin, araştırmanın problemi çerçevesinde çözümlenmesiyle elde edilen bulgulara ve yorumlarına  yer verilmiştir.

3. 1. Klavier Büchlein ve Envansiyonlar

J.S.Bach’ın klavsen yapıtlarından araştırmanın konusu olan Envansiyonlar, Klavier Büchlein’de (Küçük Klavye Kitabı) yer almaktadır. Bu konuda iki otantik otograf vardır: (Winternitz,  1965)

1. J.S.Bach, 22 Ocak 1720’de dokuz yaşındaki en büyük oğlu W.F.Bach için “Klavier Büchlein”e başlamıştır. Daha sonra bu kitabı küçük çocuklar ve öğrencileri için kullanmıştır ki, bu metin New Hawen’daki Yale Müzik Okulu’nun özel kitaplığındadır ve Yale Üniversitesi  Yayınları içinde yer almaktadır.

2. W.F.Bach’ın çocuksu ve disiplinsiz notları ve yazıları ile babasının güçlü ve karakteristik girişlerinin yan yana olduğu bu kitap, anahtarlarla ve basit bir süsleme çizelgesi ile başlar;  sonra küçük kompozisyonlarla devam eder. Bu kompozisyonlardan  bazıları Das Wohltemperierte Klavier’de (İyi Tampere Edilmiş Klavsen) yeniden ele alınmıştır ve içlerinde “Preambulas” ve “Fantasias” (Envansiyon ve Sinfonilar) yer almaktadır.  Ama, Do Minör Sinfonia kayıptır ve Re Majör Sinfonia ise tamamlanmamıştır. Tamamlanmış olan son versiyon  (1723’teki otograf), tamamen J.S.Bach’a aittir ve C.F.Peter’s Alman Hükümet Kütüphanesi’ndedir.

Otantik sayılmayan 3. bir otograf daha vardır ki, bu W.F.Bach’a aittir Bischoff edisyonunda  “2. otograf” (Griepenker Autograph) olarak belirtilen bu metin, “Friedemann Metni” diye bilinmekte ve orijinali Berlin Alman Hükümet Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

Yale Müzik Okulu  Klavier Büchlein’i 1932’de bir kişiden satın alana dek, bu tarihten önce hazırlanmış edisyonları kullanmak pek kolay değildi. (Bachgesellschaft, Busoni, Czerny ve Mason edisyonları dahil) Hans Bischoff iki ve üç sesli Envansiyonlar edisyonunu tamamladıktan sonra, önemli  ve açıklayıcı biçimde bir belge sunmuş olarak kabul görmüştür. Bu edisyonda birkaçı tamamlanmamış olan, açıklayıcı-bütünleyici çizelgeler yer almaktadır. 1723’te J.S.Bach tarafından yazılan metin, “en son, en uygun ve kesin bir belge niteliği taşıyan otograf” olarak kabul edilir. Klavier Büchlein’in değeri bu niteliklerle birlikte otantik ve kesin bir metin olmasındadır. (Williard)

3. 2. “Envansiyon” Adı Üzerine

Düşünülmesi gereken ilk soru “başlığa ne demeli?” olacaktır: “Envansiyonlar”???

İlk olarak G.B.Vitali tarafından 1689’da (özel olarak tek bir eserine verilmek üzere)  ve 1712’de Bonporti tarafından keman partileri (Violin Suite, op.10) için kullanılan “envansiyon” sözcüğünün kelime anlamı “buluş”tur. J.S.Bach’ın kontrapuntal5 stilde yazdığı iki ve üç sesli eserlere, “Envansiyon” adı, J.S.Bach’ın biyografik araştırmacısı Forkel tarafından verilmiştir. A.Berg ve F.Antonin, daha sonraları benzer karakterde yazdıkları eserlerine de “Envansiyon” diyerek,bu türü kullanmış, geliştirmişlerdir. (Schulenberg, 1992; Spitta,  1995)

J.S.Bach ise, Klavier Büchlein’de iki seslilere “preambula”  ve üç seslilere “Fantasia” adını vermiştir. Üç sesliler için daha sonraki en yaygın adlandırma yine J.S.Bach tarafından yapılan “Sinfonia” dır. (Abraham, 1986)

Bu gün, “preambula” için “iki sesli Envansiyon”; “Sinfonia” için “Üç Sesli Envansiyon” denmektedir.6 Sonuç olarak, bu eserlerin otantik adlandırması “Envansiyon” değildir.

3. 3. Envansiyon Nedir, Ne Değildir?

Piyano eğitimcilerinin önemli çoğunluğu  “J. S. Bach’ın Envansiyonlar’ı, birer konser müziği değil, sadece klavyeler için bir tür etüt, tanıma eseridir; Dünyasal müzik alanında, eğitim amaçlı olarak yazılmışlardır” görüşüne,  “katılmama” yönünde yanıt vermiş; bununla birlikte Envansiyonlar’ı,  “bazı önemli eğitsel nitelikleri, tamamen ya da tek tek bünyesinde toplayan yapıtlar” olarak değerlendirmişlerdir. (Eskioğlu,1999)

Bu yapıtların, konser ve dinleti etkinliklerinde yer alması, eğitimciden eğitimciye değişen ve çeşitlenen çeşitli nedenlerle eğitimciler tarafından  %60.25 oranında uygun bulunmamaktadır. Bu nedenler içinde öncelik “Envansiyonlar’ın konser müziği değil daha çok öğretici yapıtlar olmaları” şeklinde belirtilmiş; ikinci bir neden olarak “Envansiyonlar’ın öğrenilmesi/öğretilmesi sürecinde yaygın olarak karşılaşılan teknik ve kuramsal sorunların varlığı” ve üçüncü bir neden olarak “ezberinin zorluğu” gösterilmiştir.  (Eskioğlu,1999)

Ne var ki, Envansiyonlar, “eğitsel yapıt” oldukları kadar “yaratıcı güzelliğin” ve “orijinalliğin” eserleridir. Fakat günümüzde haklı olduğu yere gelip gelmediği hâlâ tartışılabilir. Bir başka açıdan, özellikle eğitsel anlamda “kompozisyondan zevk alma/dinleyiciyi eğitme” hedefli olmaları, tarihin çetin sınavından geçip günümüze ulaşmış,  yaygın kullanımı olan yapıtlar arasında yer almaları nedeniyle,  öğrencilerin eğitsel sahne etkinliklerinde haklı bir yere sahip olmaları gerektiği gerçektir. Bu noktada, sorunun aranan yanıtı ile ilgili olarak J.S.Bach’ın 1723’te Envansiyonlar için kendisinin   hazırladığı, asıl direktife yer vermek gerekiyor: (Winternitz, 1965; Williard)

Asıl Direktif

Keyboard müziğini seven ve özellikle temiz çalmayı öğrenmek isteyenler için izlenilecek doğru yol, önce iki seslileri düzgünce çalarak ilerlemek ve sonra 3 seslileri sırasıyla çalmak (ki sadece bu değil); aynı zamanda iyi bir biçimde, düzgünce çalmaktan başka, onları iyice geliştirmek ve en önemlisi de, şarkı söyler gibi bir stilde çalarak kompozisyondan zevk almaktır.

Yıl: 1723 Hazırlayan    JOH. SEB. BACH,

Chapel Master’dan7 Anhalt-Cöthen  Prensi Zati  Samilerine8

J.S.Bach’ın kendi direktifinden, oğlu W.F.Bach’ın çalışma notlarından ve özellikle Forkel’in yorumlarından anlaşılmıştır ki, Envansiyonlar birer öğrenme-tanıma yapıtıdır. Ciddi bir şekilde piyano çalışması yapan herkes bilir ki, Envansiyonlar ve Sinfonialar konser müziği değildir. Temel amacı öğrenciyi eğitmektir ve J.S.Bach bu eserleri kendisine mal etmek için değil, çalana ve dinleyene zevk vermek için yazmıştır. Bu eserler, piyaniste daha iyi çalmayı, dinleyene daha iyi bir dinleyici olmayı öğretir. (Spitta,  1995)

3. 4. Piyano Eğitiminde Envansiyonlar’ a Yer Verilme Durumu

Piyano eğitimcileri,  piyano eğitim-öğretim sürecini tamamlamış olan öğrencilerin önemli çoğunluğunun repertuarında J.S.Bach’ın Envansiyonlar’ın yer aldığını belirtmiş9 ve bu eğitimcilerin önemli çoğunluğu, Envansiyonlar’ın repertuara alınması için, ilgili öğrencinin çalışma ve teknik düzeyinin yeterli olması gerektiği, görüşüne katılmışlardır.10(Eskioğlu,1999)

Ayrıca sonuçlar, öğrenci repertuarında Envansiyonlar’ın özellikle 2 sesli olanlarının yer aldığını göstermiştir.11(Eskioğlu,1999)

Bilirkişilerin, Envansiyonlar’ın eğitim repertuarına alınması ile ilgili görüşleri ise, şöyledir: Her ne kadar, J.S. Bach’ın direktiflerinden, Envansiyonlar’ın “sırayla” çalınması gerektiği anlaşılıyorsa da, günümüz piyano eğitimindeki uygulama farklıdır. Şöyle ki, ilk öğrenme döneminde (piyano eğitiminin ilk aşaması) tam-özetleyen-hızlı gelişim önemsenmektedir. Bu nedenle başlangıçta, türü temsil eden 1-2 Envansiyon’un çalınması, daha sonra (piyanistik düzeyde) ideal-orijinal sıranın izlenilmesi söz konusudur. (Eskioğlu,1999)

“1,4,8” no.lu Envansiyonlar’ın ve “1,2,15” no.lu Sinfonialar’ın değişik zamanlarda yapılabilecek araştırmalarda, yine “en sık çalınanlar” olarak karşımıza çıkması  olası ve doğaldır.12 Çünkü bu seçeneklerde, teknik konu sınırlı (5 parmak tekniği, iki el koordinasyonu gibi), deşifre kolay, süslemeler basit ve çok az, dolayısıyla algılama akıcıdır. Yani bu Envansiyon ve Sinfonilar, çalma zorluğu olmadan, önce envansiyon türünü tanıtıp sonra gerek süslemeleri, gerek diğer nitelikleri bakımından daha tipik olanlara geçme olanağı sağlamaktadırlar. Bir başka açıdan, ilk öğrenmede üç sesli Envansiyonlar yerine, daha az zaman alan üç sesli fügler ve prelütler ile ilgili teorik-teknik konuların verilmesi, üç sesli Envansiyonlar’a daha sonra geçilmesi de, kimi eğitimciler tarafından ön görülen bir tercihtir. (Eskioğlu,1999)

3.5. Envansiyonlar’ın Eğitsel Özellikleri

Envansiyonlar’ın eğitsel işlevlerini, piyano eğitimcilerinin görüşleri doğrultusunda ve bu yapıtlarla  ilgili biyografik içerik açıklamalarına dayanılarak şu yorumlamalarda bulunulabilir:

Öncelikle vurgulamak gerekir ki, J.S.Bach’ın hayatında “öğretmek” ve “sistemli bir şekilde bir araya getirmek” dominant öğe olmuştur. Bu günün ölçüleriyle “sürekli tatilmiş” gibi görünse de, Bach durmaksızın öğretmiştir. Öğretici amaçlarının baskın olduğu eserlerin içinde “Envansiyonlar”, “Well Tempered Clavier” (iyi tampere edilmiş klavsen) “Little Organ Book” (Küçük Org Kitabı) ve “Art of Fugue” (Füg Sanatı) görülmektedir. Bu koleksiyonlar, sistematik biçimde hazırlanmıştır. Prelüt-füglerde tüm tonları görmek, korallerden kilise takvimindeki her duruma uygun bir tane bulmak, füglerden her çeşit kontrapuntal konuyu öğrenmek ve tüm eserlerde varyasyonsal ve artan bir kompleks yapıdan söz etmek; hatta, öğretici amacı açıkça belli olmayan eserlerden bile eğitsel anlamda yararlanmak mümkündür. Örneğin Goldberg Çeşitlemeleri’nde, her şey klavyedeki bir tekniğe karşı gelecek şekildedir, ya da Musical Offering’de (Müziksel Sunular) ve daha sonra Art Of  Fugue’da (Füg Sanatı) olduğu gibi, bir fikrin kompozisyonsal olasılıklarının sistematik keşfi yapılmış ve bu yapıtlar düzenlenerek öğrencilerin önüne kesin biçimde konulmuştur.(Spitta,1995;Steinberg,1955; Eskioğlu,1999)

J.S. Bach’ın eserleri kronolojik sıraya göre incelenildiğinde disiplinli bir “sistematik kompozisyonsal gelişim” gözlenmektedir. Eğitim amacıyla yazdığı eserlerinin çalışılmasına yönelik verdiği direktifler de göz önüne alındığında, J.S. Bach’ın öğrencilerinden ne beklediği kolayca anlaşılmaktadır: “Sistematik Çalışma Anlayışı”. Asıl olarak “konser müziği” hedefiyle değil, “klavyeler için bir tür etüt, tanıma eseri” oluşturma amacıyla oluşturulan 2 ve 3 sesli Envansiyonlar da J.S. Bach’ın dünyasal müzik alanında, eğitim amaçlı eserleri içinde yer almaktadır. (Spitta,1995;Steinberg,1955; Eskioğlu,1999;Schulenberg,1992)

J.S. Bach’ın, kendi deyişiyle “imitasyon, kanon, kontrpuan, iki elin koordinesi ve sistematik düşünce” konularında eğitsel işleve sahip olan Envansiyonlar’ın günümüz piyano eğitiminde önemli bir yeri vardır.

Bu bağlamda Envansiyonlar,

1.       Ritmik değişikliklerden (ritt., rall., rub., acc. vb.) ve yumuşak nüanslardan uzak kalma yoluyla “Barok Stil” kavramının geliştirilmesinde,

2.       Barok müziğin çok seslilik anlayışının (polifoni) öğretilmesinde,

3.       Barok süslemelerinin kavratılması ve süslemelerin temada (ilgili ses süresi içinde) yerine oturması amacıyla ritmik duygunun geliştirilmesinde,

4.       Barok müzik kompozisyonlarındaki, kontrapuntal tekniklerin kavratılmasında,

5.       Tematik yapının ve tema takibinin öğretilmesinde,

6.       İki elin koordinasyonunun geliştirilmesinde,

7.       Tek elde 2, ya da iki elde 3 ses partisini duyurabilme becerisinin geliştirilmesinde,

8.       Tutan seslerin doğru teknikle çalınması ve piyanoda temiz ses üretebilme becerilerinin kazandırılmasında,

9.       Ses sınırları içerisinde ve içerdiği çalma teknikleri kapsamında tuşe hakimiyetinin geliştirilmesinde,

10.   Aşamalı biçimde konsantrasyonun geliştirilmesinde,

11.   İçeriğindeki, çözümlemesi zor ve zaman alıcı kombinasyonlar sayesinde, bestecilik ve çalgıcılık alanında “işçilik/emek kalitesi”ne dair takdirin (appreciation) kazanılmasında,

12.   Kontrapuntal yazının, öğrenciler tarafından anlaşılıp  çalınabileceği bir tür olduğuna, öğrenciyi ikna edebilmesi ve “kompozisyondan zevk alma”yı öğretmesi dolayısıyla, öğrenciye “başarma” zevkini tattırmada,

13.   Şarkı söyler gibi çalabilmeyi (cantabile) kazandırma ve müziksel anlatımı/düşünceyi geliştirmede,

14.   Yapısından dolayı “sistematik çalışma”yı aşılamasıyla, öğrencinin disipline davet edilmesinde,

15.   Önceden kazanılmış becerilerin geliştirilmesinde, önemli bir eğitim aracıdır.

Envansiyonlar’ın, eğitsel işlevleri çerçevesinde öncelik sağladığı öğretim ilkelerinin “bilinenden bilinmeyene gitme” , “basitten karmaşığa gitme” , “uygulamadan kurama gitme” ve “soyuttan somuta gitme” olduğu düşünülmektedir. (Eskioğlu,1999)

3. 6. Piyano Eğitimcilerinin Envansiyonlar’ın Öğretilmesi-Öğrenilmesi Sürecindeki Yaklaşımları ve  Kullandıkları Yöntemler

Piyano eğitiminde, kazandırılmak istenilen davranışlara göre seçilen materyalin öğretilmesinde kullanılacak yöntemlerin belirlenmesi, teorik ön bilgilerin yanında, her eğitimci için sürece dayalı biçimde oluşup gelişen bir birikim gerektirmektedir.

Eğitimciler genellikle, ilk kez tanışılacak bir tür-form-stil vb söz konusu olduğunda, önceliği tanıma-kavrama çalışmalarına vermekte; aynı türün-formun-stilin farklı örneklerinin çalışılması söz konusu olduğunda ise, önceden kazanılan bilgilerin pekiştirilmesini sağlayıcı yöntemlere yönelmektedirler.

Bu bağlamda ilk kez Envansiyon çalışacak olan öğrenciler için, eğitimcilerin  ön gördüğü çalışmalar Envansiyonlar’ın; içinde oluştukları dönem, bestecisi, türe özgü nitelikleri bakımından kısaca tanıtılması ve mümkünse, bir kayıt dinletilmesi ya da bizzat eğitimci tarafından seslendirilmesi şeklindedir. 13

Bilirkişi görüşlerine göre, bu hazırlıkların ön koşulu olarak, daha alt basamaklardaki polifonik eserlerin çaldırılması yoluyla, tanıtım, bu noktada “basitten zora” başlamış olmakta; Envansiyon için, daha gelişkin bir dönem/biçim vb tanıtımı ile sürmektedir.

Piyano eğitimcilerinin, “Envansiyonlar’ı çalışan öğrencilerin araştırmaya yönlendirilebileceği konulardaki katılım oranları dikkat çekici biçimde düşüktür.14  Bilirkişi görüşlerine göre bu katılımlardaki düşük oran şu şekilde açıklanabilmektedir: “Envansiyonlar’dan önce çalınan Barok yapıtlarda (özellikle J.S. Bach’ınkilerde) dönem, stil, polifoni bilgileri verilmiş ve öğrenci de bireysel araştırmalarına sürekli biçimde yönlendirilmiş olmalıdır; çünkü bu bilgiler, Envansiyon’lara gelene kadar aşamalı biçimde verilmeye başlanmadıysa, Envansiyonlar’dan tam olarak yararlanmak mümkün olamaz. Sadece Envansiyonlar’a özgü bilgiler ise, orijinal sıralamadaki gelişimi izlemelidir. (No.1’den itibaren sırayla çalınmalıdır). Kısaca polifonik yapıtlar birbiri ile ilintili biçimde işlenmeli ve üst üste yapılanan bir ön bilgi zinciri tamamlanmalıdır.”

Araştırma sonuçlarına göre, Envansiyonlar’ın çalıştırılmasında piyano eğitimcilerinin %62.82’si genel yöntemleri, %11.53’ü geliştirdiği özel yöntemleri, %25.65’i ise analitik yöntemleri kullanmaktadır. Aşağıda, piyano eğitimcilerinin bu yöntemlerle  ilgili açıklamaları yer almaktadır: (Eskioğlu,1999)

Genel Yöntemler: Öğrenciyi, Barok dönem, J.S.Bach, kontrapunktal kompozisyon teknikleri hakkında bilgilendirme / Pasajlara bölerek çalıştırma / İki eli ayrı, sonra birlikte çalıştırma / iki eli farklı nüanslarla çalıştırma.

Eğitimcilerin Geliştirdiği Özel Yöntemler: Öğrenciyi aşamalı çalışma sistemi anlayışı içinde çalıştırma. ( Aşağıda A,B,C sıralaması 3 tip aşamalı çalışma sistemi örneği verilmiştir)

A.1: Deşifre  A.2: Tematik analiz  A.3: Söyleme ve çalma  A.4. Polifonik analiz

A.5: Somutlaştırma amacı ile koro müziği ve resim sanatında örnek verme

B.1: Ön okuma  B.2: Tematik analiz  B.3: Parmaklama B.4: Sujet ve contresujet’leri ( tema ve karşı tema ) çalma  B.5: Exposition’ ı ( serim ) iki el çalma B.6: Diğer pasajları –yine önce ayrı- iki el çalma. B.7: Bütünü yorumlama)

C.1: Öğrenme aşamasında,  belli bir tematik partiyi izleyerek, tek el ya da iki el karışık olarak çalma C.2: Yorumlama aşamasında tematik-formal gelişim ile öğelerin konum ve özeliklerini karşılaştırma, önem önceliklerini belirleme, ifade seçeneklerini bulma.

Analitik Yöntemler: Tematik, fonksiyonel, ritmik, melodik analizlerin yapılması yoluyla çalışma.15

Yukarıda yer alan yöntemsel açıklamalarda, piyano eğitimcilerinin “özel yöntemler” ile ilgili olarak “analitik yaklaşım”ı içeren, “aşamalı” çalışma biçimleri geliştirdikleri açıktır. Bu durumun, “düşünen”, “yöntem geliştiren” eğitimcilerin tercihlerinin “analitik yaklaşım” olduğunu gösterdiği söylenilebilir. Özel yöntemler geliştiren eğitimciler , sadece “analitik yöntemler”i işaretleyen eğitimcilerden farklı olarak, bu yöntemleri aşamalandırmış, sistematik duruma getirmişlerdir.

Envansiyonlar’daki süslemeleri,  piyano eğitimcilerinin  %37.17’si “deşifre aşamasından başlayarak”, %44.87’si “deşifre aşamasından sonra”, %17.96’sı “teknik ve kuramsal çalışma aşamalarının sonunda yoruma dayalı bilgilerle birlikte” açıklayıp, çaldırmaktadır. Süslemeleri aynı eğitimcilerin %19.23’ü “öğrencisinin çalabileceği bir tempoda, tamamen”, %64.10’u “öğrencisinin düzeyine uygun sadeleştirmeler yaparak ve bu doğrultuda açıklamalar getirerek, tamamen” çaldırmakta, %16.67’si ise “sadeleştirmeler yapmak yerine hiç çalınmamasını ön görerek, kuramsal açıklamalarla yetinmekte”dir. (Eskioğlu,1999)

Piyano eğitimcilerinin %12.82’si seçtiği edisyondaki parmak numaralarına uyarken, %87.18’i uygun durumlarda, bu numaraları değiştirip, düzenlemektedir. (Eskioğlu,1999)

Envansiyonlar’ın seslendirilmesinde pedal kullanımı ile ilgili olarak ankette yer alan soruda, eğitimcilerden, işaretledikleri seçeneği gerekçelendirmeleri istenmiştir. Eğitimcilerin, %60’ına yakını bu gerçeklendirmeyi yapmamış, %8’ine yakını soruyu yanıtlamamış olmakla birlikte, diğerlerinin ifadeleri aşağıdaki gibidir: (Eskioğlu,1999)

J.S.Bach Envansiyonlar’ın seslendirilmesinde pedal kullanılmasını  uygun bulmayan eğitimcilerin (%50)  sundukları gerekçeler:

1. İki seslilerde zaten gerekmiyor (yapısı-stili dolayısıyla)

2. Pedal efektinin Barok stil üzerinde yaratabileceği gerçekten “tehlikeli” etkiler var. (Genel görüş; yalnız kişisel görüşüm değil). Stil ve pedal ustalığı olmadıkça, böyle bir risk almaya, hele akademik çalışma çerçevesinde hiç bir pratik gerekçe bulunamaz.

3. Envansiyonlar’da pedal kullanımını gerektirecek legato içinde büyük atlamalar, elle bağlanamayacak pasajlar, yok gibidir. Barok dönemde henüz bugünkü gelişmiş piyanonun bulunmadığını da dikkate alarak, o dönemin anlayışına göre bir yorum yapmak gerekir ki, bu da pedal kullanımını gereksiz kılar.

4. Orijinalinde yoktur.

5. Yapısı uygun değildir.

6. Öğrenci, iki elin koordinasyonunu sağlamaya çalışırken işin içine bir de ayak girerse, işler karışır.

7. İnce motor becerisinin gelişimine (tutan sesler vb.) aykırıdır.

8. Kontrpuanın yoğunluğunu, Envansiyon’un yalınlığını bozar.

9. Öğrenime ket vurur (bilekle sesleri bağlama, pedal ses ve parti duyurma geriler)

10. Yatay çokseslilik buna uygun değildir.

11. Uzunca sesler bile genelde portato istenirken, pedal bu gerekliliği engeller.

J.S.Bach Envansiyonlar’ın seslendirilmesinde pedal kullanılmasını  belli durumlarda uygun bulan eğitimcilerin (%42.22) sundukları gerekçeler:

1.Otantik seslendiriminde olmamalı, ancak bazı eğitsel gereklilikler olması durumunda kullanılabilir.

2. Elleri küçük öğrenciler için gerekebilir.

3. Bu günün piyanosu pedal kullanmaya elverişli. Bu yüzden hem pedallı, hem pedalsız çaldırıp farkı göstermek gerekir.

4. Tını zenginliği elde edilmek istenen yerlerde, çok ender olarak olabilir.

Not: Bu soruya yalnız 1 eğitimci yanıt vermemiş, ama şu açıklamada bulunmuştur: Bach ve Pedal” tartışmasının esas olarak artistler ve müzikolog/eleştirmenler arasında yapılması ve orada kalması gerektiğini düşünüyorum

4. SONUÇ

Bu çalışmada, piyano eğitiminde kullanılacak materyallerin, eğitsel hedeflere uygunluğunu saptamada, öğretici niteliklerinin olduğu kadar tarihi, stilistik, yapısal özelliklerinin de incelenmesinin yararları sergilenmeye çalışılmıştır. Bu materyaller aracığı ile kazandırılması hedeflenilen davranışlara ulaşmanın, seçilecek yöntem ve belirlenilecek stratejilerle doğrudan bağlı olduğu düşünülerek, piyano eğitimcilerinin bu konudaki görüş ve önerileri saptanmıştır.

Bu bağlamda, eğitsel işlevleri çerçevesinde, Envansiyonlar’ın öncelik sağladığı öğretim ilkelerinin   “bilinenden bilinmeyene gitme”, “basitten karmaşığa gitme”, “uygulamadan kurama gitme” ve “soyuttan somuta gitme” olduğu düşünülmektedir.

En genel bakışla “eğitsel amaçlarla yazılmış tanıma eserleri olmaları” , “fügal formlara geçiş niteliği taşımaları” ve  hatta piyano öğrenmede birer teknik yapıt (etüt) olarak ele alınıyor olmaları gibi nedenlerle, piyano eğitimi dağarcığının temel yapı taşlarından biri olduğu düşünülen Envansiyonlar’ın; Barok müziğin stilistik, polifonik, kompozisyonsal özelliklerinin “kavratılmasında”, tematik yapının,  tema takibinin “öğretilmesinde”, koordinasyonun ve parti duyurabilme becerilerinin, müzikal çalmanın ve önceden kazanılmış becerilerin “geliştirilmesinde”, sistematik çalışma alışkanlığının, işçilik/emek kalitesine dair taktirin “kazanılmasında” önemli bir eğitim aracı olduğu saptanmıştır.

Piyano eğitimcilerinin, Envansiyonlar’ın öğretilmesi-öğrenilmesi sürecinde kullandıkları yöntemlerle ilgili olarak elde edilen veriler, genelleme yöntemiyle sistematik biçimde düzenlenerek şu şekilde yorumlanmıştır:

Çoğunluğu (%63) çalışmanın bütününe yönelik yaklaşımlarında “genel yöntemler”den, bir kısmı “analitik yöntemler” den (%26), küçük bir kısmı ise (%11) analitik yaklaşımlar içeren aşamalı  çalışma sistemi ile düzenlenmiş” yöntemlerden yararlanmakta olan piyano eğitimcileri,

1. İlk kez Envansiyon çalacak olan bir öğrenci için, çalışmaya hazırlık (ön-bilgilerin verilmesi) aşamasında “örnekleme” (tanıtma amacıyla yapıtı seslendirme) “araştırmaya yönlendirme” ve “anlatım” (yapıtın tarihi-biyografik içeriğiyle ilgili olarak) yöntemlerini,

2. Kompozisyona yönelik çözümlemeler aşamasında “tanımlama” (ilgili terminolojinin tanıtılmasında), “tematik analiz” (biçimle ilgili çalışmalarda) yöntemlerini,

3. Teknik düzenlemeler aşamasında “parmaklama” (duate), “teknik pasajlara bölme”, “ritmik egzersizler kullanma” yöntemleri kullanmaktadırlar.

5.ÖNERİLER

5.1.Araştırma Önerileri

1. Araştırmanın veri toplama aracı (anket), Envansiyonlar yerine başka bir grup piyano eğitim eserinin nasıl çalıştırdığını incelemek üzere kullanabilir.

2. Yine veri toplama açısından, araştırma modeli, başka çalgıların eğitim repertuarının çalışılmalarındaki yaklaşım ve yöntemleri inceleme amacıyla aktarılabilir.

3. Durum saptamasına dönük olarak gerçekleştirilen bu betimsel çalışmayı, piyano derslerinde ve ders dışındaki çalışma yöntemlerini “gözlem formu” ile saptamaya yönelen araştırmaların izlemesi, problemin tüm bulgularını toplama açısından, yerinde bir yaklaşım olacaktır.

4. Sonuçlar  doğrultusunda, çalışma yöntemlerine ilişkin, deneysel araştırmalar yapılması mümkündür.

5. Başka eğitim alanlarında da yeni yöntemler geliştirme-var olan yöntemleri düzenleme amacıyla, araştırma modeli transfer edilebilir.  (ör: resim eğitimi alanına).

5. 2. Araştırmanın, Piyano Eğitimi Uygulamalarında  Kullanılmasına İlişkin    Öneriler

1. Program geliştirme çalışmalarında ve sınav hazırlama kurullarında, ankete ilişkin veriler göz önünde bulundurulabilir. (Örneğin, “en çok çalınan” ya da  “az çalınan”  Envansiyonlar ,piyano eğitim programına/sınav programına, bu yaygınlık özelliği açısından değerlendirilerek alınabilir.) 

2. Piyano öğretmenleri ve öğrencileri, saptanan aşamalı çalışma yöntemlerini,  hem Envansiyon çalıştırma ve çalışmada, hem de başka eserlerin çalışılmasında, “transfer ederek” kullanabilirler.

3. Piyano eğitimcileri, araştırmada sunulan Envansiyon ile ilgili bilgileri kaynak olarak  kullanabilir  ve/ya da  öğrencilerine verebilirler.

4. Piyano öğretmenleri ve proje/tez hazırlayan kaynak kullanıcılar, Envansiyonlar’a ilişkin önemli bazı kaynaklara bu araştırma kanalıyla ulaşabilirler.

KAYNAKLAR

ABRAHAM, G., 1986, “The Volumes of The New Oxford History Of Music” No.10 (Harpsichord Music 1700-1750) Oxford University Press, S. 637/638, New York.

ARSEVEN, A., 1994, “Alan Araştırma Yöntemi” Tekışık Matbaası, 2.Basım, S.92/106, Ankara.

ESKİOĞLU, I., 1999, “Türkiye'deki Müzik Yüksek Öğretim Kurumlarında J.S. Bach’ın Envansiyonları’na Analitik Yaklaşımın Bir Piyano Öğrenim Modeli Geliştirilmesinde Kullanımı” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, G.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.  

KARASAR, N., 1994, “Bilimsel Araştırma Yöntemi” 3 A Arşt. Eğit. Dnş. Ltd., 7. Basım, Ankara.

SCHULENBERG, D., 1992, “The Keyboard Music Of J.S. Bach” Oxford University Press-Schirmer Books, New York.

SPITTA, P. 1995, 2 “J.S.Bach His Work And Influence On The Music Of   Germany”  Volumes II & III. New York.

STEINBERG, M., 1955, “Two And Three Part Inventions BWW 772-801” None Such Records, Broadway New York.

TANRIVERDİ, A., 1996, “Mesleki Müzik Eğitiminde Çalgı Öğretim Programının Önemi ve Yeri” Filarmoni Sanat Dergisi, 139. Sayı Eki, s.14, Ankara.

WINTERNITZ, E., 1965, “Musical Autographs” Vols. I-II, Dover Publications, Inc, New York.

WILLIARD, A. (Editor), “Two Part Inventions By J.S. Bach For The Keyboard” Alfred Music C.O.INC. Educational Music Publishers, Washington.