Bebek Oynatma Ezgileri Derleyelim

[mahiye]

16.8.2004

Bebek Oynatılan Ezgileri Derleyelim

Macaristan'ın Keçkemet ilinde 2 yılda bir yapılan uluslararası Kodaly seminerinden kendime bir sürü görevler yüklemiş olarak döndüm.
Bu görevlerin kısmını birlikte yerine getireceğiz.

İlk görevimiz bebek oyun müzikleri derlemek olacak. Annesinin bebeğini oynatmak üzere söylediği bu ezgiler pentatonik olarak karşımıza çıkıyor da ondan. Müzik eğitimin başlangıcında bu 5 sesten oluşan (pentatonik) ezgileri kullanmak en elverişli olanıdır. Macar besteci Zoltan Kodaly kendi ülkesindeki Macar ( bu sözcüğü Mocar/Muhacir der gibi telaffuz etmektedirler ve bu haliyle bize çok yakınlaşmaktadırlar) toplumunda çok sayıda bu tür ezgi bulduktan sonra başka toplumlarda da bunu araştırmış. Türklerle akraba olan Asya kökenli toplumlara gitmiş; Prensilvanya (Romanyanın büyük bir bölümü), Finlandiya, Estonya, Bulgaristan, Kanada yerlileri (Kızılderili) ve Güney Amerikanın dağlık bölgesinde onurla yaşamaya direnmiş olan Peru şarkılarında pentatonik ezgilere ulaşmış. Çin ve Japonya halkı bu tonaliteyi yetişkin müziklerinde de kullanmaktadır.

Kurstayken “Dünya Kültürlerinden” dersimizi veren Şili'li Dr.Carlos Miro benden benim kültürümden böyle bir ezgi istedi. Verdiğim örnekler 3 notalı oyun tekerlemesi veya ritmik okuyuşlu sayışma oldu ve buna "hayır" dedi Carlos Miro, "Annesi bebeğini oynatıyor olacak, bu sırada çok yumuşak sevgi dolu sözcükler dökülür annenin ağzından".

O gece kendi annemden öğrendiğim bir bebek oynatma ezgisini anımsadım, 8-10 aylık bebeği ellerinden tutup dizleri üzerinde zıplatan annenin (veya ninenin) söylediği ezgiydi bu. 7/16 tır ve yöresel şiveyle söylenmektedir.

Kişum kişum kişmana
Kişumi vidum Rişvana
Rişvan odun geturu
Kişum hatun oturu,
nani nani...

Bu ezgi pentatonikti. Onu notaya aldım, oyununu ve sözlerini İngilizce açıkladığım bu yazıyı Sn. Miro’ya verdim; "İşte bu" dedi.

Ankara'ya döndükten sonra 5 gün Haymana kaplıcasına gittim (Keçkemet'te sınıflarda vantilatör vardı, hava nemli ve sıcaktı, ellerimin kireçlenmesi artı, sızı içinde döndüm, kaplıca iyi geldi.) Kaplıcada çok sayıda yaşlı kadınla beraberdim, onlarla arkadaş oldum, onları söylettim. Yukarıdaki ezgiye 2. bir söz Eskişehir'den çıktı. İki tane daha pentatonik ezgi buldum, orada notaya aldım.

Bu ezgilerimize ne denir bilen var mı? Ninni değil, tekerleme veya sayışma da değil. Yöresel şiveyle olmaları onları sıcak ve içten yapıyorsa yöresel bir isimleri de olmalı.

Bu arada, enstitü'nün kütüphanesinden Adnan Saygun'un yayına hazırladığı Bela Bartok belgelerini içeren İngilizce kitabını fotokopi olarak getirdim. Bu kitabı isteyenlere çoğaltabilirim, benimle iletişim kursunlar.
Orda Yusuf Atilla isimli ölmüş ama hala şiirleri beğenilen ve hatta şiirlerinden aryalar bestelenen bir şairi tanıdım, şiirlerinin okunduğu bir yoğunçalar ve bir de içinde bu şiirlerin bulunduğu bir kitabını getirdim. Bu konuda bir tanıtım yazısı hazırladım. Edebiyat Eleştiri dergisi ile iletişim kurdum, onlar şair Yusuf Atilla’yı tanıtım toplantısı düzenleyecek.

Benimle Kodaly semineri hakkında söyleşi düzenlemek isteyen üniversite, fakülte, dernek, dergi vb neresi olursa davet edilmeyi bekliyorum. Yeni bilgilerimi aktarmak üzere atölye çalışmaları da yapabilirim.

.................
Yukarıdaki yazıyı gazetemdeki köşemde yayınladıktan sonra Ali Uçan beyle telefonda görüştüm, ona bu ezgilere NAZLATMA adını koymak istediğimi ve kökeninin nereden geldiğini anlattım. O da uygun gördü, kulağa da doğru geldiğini söyledi.

Bundan sonra nazlatma derlemeliyiz ve daha önce tekerleme başlığı altında notaya alınmış olan nazlatmaları ayıklayıp kendi başlığı altında toplamalıyız.

Bir işimiz daha olacak; pentatonik halk ezgilerimizi bu başlık altında toplayalım. Kodaly bu ezgilerin üzerine koskoca bir çokseslilik sistemi kurmuş, aynı kültürden geliyorsak bizde de olmalı. Örneğin Teke yöresinden iki ezgide pentatonik yapıyı buldum. Biri Göcek aylasına göç edilirken yol havası olarak çalınan sözsüz bir ezgi. Diğeri ise "Yayla yollarında yürüyen gelin" türküsünün bağlantı bölümüdür. Ezgiyi sadeleştirdiğinizde pentatonik oluyor. Neden sadeleştirmeden söz ediyorum; çünkü bu ezgileri çocuklar gırtlak süsleri yapmadan söylemektedirler ve biz de çocukluk çağı müzik eğitiminde bunları kullanacağız.

Ayrıca Kodaly'nin getirdiği "Hareketli DO" kavramına geçmeyi denemeliyiz. Bu kavramın ortaya çıkışın nedeni bence Macar Halk çalgılarında bizdeki gibi dörtlü akort sisteminin olması yatar. Nasıl ki radyo derlemelerinde notalar farklı perdeden yazılmaktadır, orda da bu sorun vardı ve bu notaları batı çalgılarına taşımanın çözümü olarak "Hareketli Do" kavramı geliştirildi.

AGSL'lerde yeni konulan geleneksel Klasik Türk Müziği çalma dersinde yaşanacak sorun da bu yolla aşılacaktır.

Birilerimiz bu konuya el atsa iyi olur, üzerinde çalışmak isteyen varsa ona mevcut bilgilerimi aktarabilirim. Bir önerim de sırf bu amaçla birkaç araştırma görevlisi arkadaşımızın Kodaly Enstitüsüne birer yıllık öğrenci olarak gitmesidir. Nasıl gidecekleri konusunda müzik bölümlerinden destek istemeli, araştırma görevlerini yöntemi öğrenmek üzere orada yapmalıdırlar. Döndükten sonra kendi ezgilerimizi malzeme olarak kullanacakları uzun erimli planlı çalışmaya girmeli, bunları kitap haline getirerek yeni kuşakların öğretmeni olmalıdırlar.

Çalışmak isteyene işte yeni alan.
"Gardner diyor ki.." ile başlamayan, internetten indirme alıntıları olmayan, bizzat uygulamaya dayanan gerçek müzik araştırmacıları arkadaşlar haydi meydan sizin. Biliyorum sizin bir engeliniz var, danışmanınız olan öğretim üyeleriyle araştırma yapacağınız konu üzerinde anlaşamıyorsunuz. Lütfen sizi sınırlandırmalarına imkan vermeyin, ya da onları ikna edin. Ya da... Galile'nin danışmanı mı vardı diye düşünmeye başlayın, özgürlüğünüzü ilan edin ve bulgularınızı birilerine kabul ettirmek diye bir hevese kapılmayın. Ben yıllarca ulaştığım sonuçları konuşacak insan bulamadım, kendi kitaplarımı yazdıktan sonra bana kulak vermeye başlayan birileri oldu. Şu anda bile benim birikimimi aktaracağım yeni kuşaklarla tanışmama fırsat verilmiyor. İnternet ortamını kullanmak en büyük şansım, ama burada bile kaç kişiye ulaştığım belli.
Yine de bir kişinin bile sesimi duyması önemli.

Haydi iş başına.
Bu ara kendime bir iş daha edindim, "Zihnin Bütünselliği" üzerine parçalanmış zekayı savunan Gardnercilere karşı bir yazı hazırlıyorum, onu İngilizce'ye çevirip yayınlatmayı düşünüyorum. Özellikle Çin'deki müzik öğretmeni arkadaşlarımızdan bu konuda bana talep geldi. Sorun şu; orada da Gardner diyorki'ciler başlamış.

Dostlukla...
Mahiye Morgül

i

[fevzi]

Ben Hülya Öğretmen.Acaba yazdıklarımı almadınız mı..Biraz özel oldu galiba.Bir çeşit detleşme ve akıl sorma gibi olmuştu yazdıklarım.Hoşunuza gitmediyse anlarım.

[mahiye]

Hülya öğretmenim, sözünü ettiğiniz yazıyı almadım.
Yeniden yazar mısınız?
Üstteki yazıyı silmek istiyorum, tekrara kaçtığı için. Süleyman bey nasıl sileceğimi bana açıkladı ama söylediği komutları bulamadım. Eğer okursa bu yazıyı silmesini rica ediyorrum.
Bu konuda yanıt veren olursa diğer nazlatma yazıma ekleyelim olur mu?
Sevgilerimle

[mahiye]

Hülya öğretmenim, sözünü ettiğiniz yazıyı almadım.
Yeniden yazar mısınız?
Üstteki yazıyı silmek istiyorum, tekrara kaçtığı için. Süleyman bey nasıl sileceğimi bana açıkladı ama söylediği komutları bulamadım. Eğer okursa bu yazıyı silmesini rica ediyorrum.
Bu konuda yanıt veren olursa diğer nazlatma yazıma ekleyelim olur mu?
Sevgilerimle

[Admin]

Mahiye hanım,

Mesajınızı değiştirmek ve silmek için şunları yapacaksınız.

1. Foruma kullanıcı adınız ve şifrenizle girin.
2. Bırakmış olduğunuz herhangi bi mesajın başlığına tıklayın.
3. O mesajın sağ üst köşesinde yazan "edit" konutuna tıklayarak yazınızın içeriğini değiştirebilir ekleme/çıkarma yapabilirsiniz. Silmek için ise yine aynı yerde (mesajın sağ üst köşesinde) çarpı (x) işareti var. Ona tıklayın.

Kolay gelsin.