MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ LİSANS PROGRAMI 3. YIL ÖĞRENCİLERİNİN

MÜZİK EĞİTİMİNİN SORUNLARINA BAKIŞ AÇILARI

 

                        Prof. İsmail BOZKAYA

Uludağ Ünv. Eğt.Fak.

GSEB-MEABD-Bursa

 

* Cumhuriyetimizin 80. Yılında Müzik

Sempozyumu, 30-31 Ekim 2003,

İnönü Üniversitesi, Malatya

Bildiriler,s.69-74.

 

GİRİŞ

Ülkemizde “müzik öğretmeni eğitimi”nin Cumhuriyet ile birlikte başladığı bilinmektedir. Diğer bir deyişle profesyonel (mesleki) anlamda müzik öğretmenliği, Cumhuriyetimiz ile yıl olarak yaklaşık aynı yaştadır, denilebilir.

Önceki yıllardan, dahası yüzyıldan bu yana devam edegelen savaşların üzerine; bir de, ulusça “varolmak ya da olmamak” gibi yaşamsal bir anlam içeren Kurtuluş Savaşı(1919-1922)’mızın sonrasında hazırlıklar yapıldı ve kısa sürede Cumhuriyet ilan edildi(1923). Çağdaş anlamda yeni bir toplum yaratma ideali ile yapılan atılımların sanat (müzik) alanındaki öncüsü, ilki Musiki Muallim Mektebi / Müzik Öğretmeni Okulu’dur ve Cumhuriyetimizin ilk sanat kurumudur(1924).

Sosyo-kültürel açıdan çok yönlü olarak düşünülmesi, çözümlenmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi gereken bu girişimin özü; “sanatın ve sanatsal yaşantının, toplumun ayrılmaz bir parçası olduğu”, daha genel bir tanımı ile “insanca yaşamaya yönelmek için alınan bir önlem” [1] olarak yorumlanabilir.

Bu bağlamda; müzik dersinin bir eğitim aracı olarak Cumhuriyet öncesinde 1869 yılında yürürlüğe giren Maarif-i Umumiye Nizamnamesi / Genel Eğitim Tüzüğü çerçevesinde yapılan yeni düzenlemeler ile, önce kız okulları ile kız öğretmen okulu programlarında; 1910’lu yıllarda da erkek  öğretmen okulu ve erkek ortaokullarının ders programlarında;[2] Cumhuriyetin hemen başında Tevhid-i Tedrisat Kanunu / Öğretim Birleştirme Yasası (1924) ile kent ilkokulları ve ortaokul programlarında yer almış olmasına karşın[3]; bir eğitim alanı olarak, “mesleki müzik eğitimi” kapsamında müzik eğitimcisi yetiştirmenin ilk kez Musiki Muallim Mektebi’nin açılması ile yaşama geçirildiği görülmektedir.

Böylece; müziğin bir eğitim aracı olarak okul programlarında yer alması ile değerlendirilmesinin yanında, müzik eğitimcisi yetiştirmek yolu ile, bir eğitim alanı olarak değerlendirilmesi ile birlikte konu bütünleşmiş, işlevsellik kazanmıştır.

Cumhuriyetten önce de; örneğin, Muzika-i Hümayun şeflerinden M. Zati (Arca)’nin (1864-1951) okullarda müzik öğretmenliği yaptığını biliyoruz. Kendisi bu durumu şöyle açıklamaktadır: “Ben okullarda derse başlamadan evvel musiki dersleri notasız okunurdu. Musiki notasız olmaz dediğim zaman bana karşı gazetelerle itiraz ederlerdi.(...)Ben okullarda nota ile musiki derslerine 1909 senesinde Galatasaray okulunda başladım. İkinci okulum da Darülmuallimin’dir.”[4] Yine, İzzettin SERVET’in 1.Dünya Savaşı(1914-1918) sonu ve mütareke yıllarında İstanbul, Üsküdar Sultanileri ve Kadıköy Darüleytam (yetimler yurdu)’ında ; Halil Bedi YÖNETKEN (1899-1968)’in, kendi deyişiyle “1918-1922 yılları arasında İstanbul’da Kadıköy, Ortaköy ve Balmumcu Darüleytamları’nda müzik öğretmeni olarak görevli olduğu”nu kaynaklardan öğreniyoruz.[5]

Bu örneklere birkaçı daha eklenebilir. Ancak örgün eğitim kapsamında, okul programlarında yer alan müzik derslerini vermek üzere müzik öğretmeni yetiştirme işi, Musiki Muallim Mektebi / Müzik Öğretmen Okulu (1924) ile başlamış ve bilimsel bir temele oturtulmuştur.

Cumhuriyet tarihi boyunca; 80 yıl içinde iki önemli eksen üzerinde yeniden biçimlendirilen müzik öğretmenliği eğitimi Musiki Muallim Mektebi’nden sonra, 1937’den başlayarak “eğitim enstitüleri”, 1982’den itibaren de “eğitim fakülteleri” dönemini yaşamıştır.Başlangıçta uzun bir süre, tek kurum tarafından (Gazi Eğitim Enstitüsü) sürdürülen müzik öğretmenliği eğitimi, 1969 yılından itibaren yeni katılımlarla  birlikte, günümüzde yirmi üniversitede eğitimi verilen bir duruma ulaşmıştır.

Her mesleğin olduğu gibi, müzik öğretmenliği mesleğinin de kendine özgü sorunları vardır. Bu sorunlar kimi zaman genel bir çerçeve içinde, kimi zaman da sınırlandırılarak daha dar bir kol-dalın sorunları olarak bilimsel toplantılarda tartışılmakta ya da araştırmalar (yüksek lisans- doktora) yolu ile raporlaştırılmakta ve çözüm önerileri üretilmektedir.

Bu çalışmada, geleceğin müzik öğretmenleri olarak, müzik öğretmeni adaylarından bir grubun, Lisans Programı 3. yıl öğrencilerinin edinmekte oldukları-edindikleri üniversite kimliği içinde, mesleğin sorunlarına            yaklaşımlarının ve bakış açılarının belirlenmesine çalışılmıştır. Üçüncü yıl öğrencisi olmakla, şimdiye değin edindikleri kazanımları ile, adayların belli bir düşünce olgunluğuna eriştikleri ve bir mesleki kimlik geliştirme yolunda, belli düzeyde kültürlendikleri varsayılmıştır. Diğer bir deyişle, adayların üniversitede bulundukları süre içinde, beş yarıyıl boyunca mesleki formasyon açısından; Okul Deneyimi I dersi ile bir yarıyıl okul ortamında bulunarak gerçek yaşamı gözledikleri; kuramsal olarak aldıkları Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Gelişim ve Öğrenme, Öğretimde Planlama ve Değerlendirme, Öğretim Teknikleri ve Materyal Geliştirme derslerindeki kazanımları ve kişisel gözlem ve değerlendirmeleri ile de bir derecede belli yargılara ulaştıkları düşünülmüştür.

YÖNTEM

Çalışma, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı 5. Yarıyıl öğrencilerinden Seçmeli Eğitim Müziği Dağarcığı dersini alan 35 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. 2001-2002 Güz Yarıyılında bu derse kayıt yaptıran 35 öğrencinin 29’u kendi sınıflarının (1999 girişli) öğrencisi olup 6’sı bu dersi alttan almaktadırlar (1998 ve öncesi). Homojen ve güvenilir bir sonuç elde edebilmek için, aynı sınıfın öğrencileri olan 1999 girişli 29 öğrencinin görüşleri değerlendirmeye alınarak tartışılmış, bu dersi alttan alan öğrencilerin görüşleri değerlendirmeye alınmamıştır.

1999 Girişli 29 öğrencinin 16’sı (%55.17) Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi çıkışlıdır ve aldıkları uzun süreli eğitimin sonucu olarak, müzik eğitiminin sorunları hakkında daha somut, ayrıntılı düşünce geliştirebildikleri düşünülmüştür

2001-2002 Güz Yarıyılı başında seçmeli ders kapsamında verilen Eğitim Müziği Dağarcığı dersini kendi isteği ile seçen 35 öğrenciye dersin amacı, hedefi ve öğretim üniteleri açıklandı Öğrencilere, ilgi alanlarına göre seçebilecekleri konu başlıkları araştırma ödevi olarak verildi. Öğrenciler araştırmalarını sürdürürken ilk dört hafta, ders öğretim üyesi tarafından işlendi. İzleyen haftalarda öğrenciler görsel ve işitsel materyal kullanarak ve drama örneğinden de yararlanarak konularını sınıfta sundular, tartışmaya açtılar ve sonuçlarını raporlaştırarak teslim ettiler. Öğrencilerin bu sunumları bir ara sınav notu ile değerlendirildi.

Yıl sonu için üç sorudan oluşan yazılı sınav yapıldı. Soruların ikisi araştırma konuları ile ilgili olup, üçüncü soru, onların müzik eğitiminin sorunlarına bakış açılarını ortaya koyacak biçimde düzenlendi.

Şu sorular soruldu:

1.Yaptığınız çalışmanın tümünü ya da bir bölümünü ön plana çıkaran bir değerlendirme yapınız.

2.Bu değerlendirmede, ele aldığınız konunun günümüz müzik eğitimindeki yerini eleştirel biçimde değerlendiriniz.

3.Okul müzik eğitiminde sorun olarak gördüğünüz bir konu ile ilgili görüşlerinizi açıklayınız.

Bunlardan 1. ve 2. sorular öğrencilerin yarıyıl içinde yaptıkları araştırma konusu ile  ilgilidir. 3. soru ise sınav ortamında, ciddi anlamda düşünce üretmeyi gerektiren niteliktedir ve müzik öğretmeni adaylarının, hiçbir kaynaktan yararlanmadan, doğrudan kendi bilgi birikimleri, izlenimleri ve gözlemleri ile yanıtlamalarını gerektirmektedir. Bu doğrultuda sonuçlar çizelgeler halinde gösterildi, çözümlendi, yorumlandı.

BULGULAR ve TARTIŞMA

Çizelge 1   Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyet Dağılımı

 

Grubun üçte ikisine yakın çoğunluğunu kız öğrenciler oluşturmaktadır.

 

Çizelge 2 Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Yarıyıl Akademik Not  Ortalaması (YANO)‘na Göre Başarı Durumları

 

Görüleceği üzere kız öğrenciler, 4 tam not üzerinden 3.06 not ortalaması ile %76,5 düzeyinde başarı göstermişlerdir. Bu düzey U.Ü. Kredili Önlisans ve Lisans Öğretim Yönetmeliği’ne göre “onur öğrencisi” olma ile eşdeğerdedir.

 

Çizelge 3  Çalışmaya Katılan Öğrencilerin Genel Akademik Not Ortalaması (GANO) Sonuçlarına Göre Başarı Durumları

 

Görüleceği üzere kız öğrenciler 2.98 not ortalaması ile %74,5 düzeyinde başarı göstermişlerdir. Erkek öğrencilerin başarı düzeyi memnuniyet verici olmakla birlikte kız öğrencilerden sonra gelmektedir. Ancak genel olarak %70,75 ile, başarı düzeyi yüksek bir grup olduğu görülmektedir.

 

Bu düzeyde başarı gösteren öğrencilerin mesleki kimlik ile ilgili algılamalarının da giderek olgunlaşacağı, öğretmenlik mesleğini değişik yönleri ile, bir bütün halinde çok boyutlu olarak algılamakta oldukları söylenebilir.

“Okul müzik eğitiminde sorun olarak gördüğünüz bir konu ile ilgili görüşlerinizi açıklayınız.” sorusuna öğrenciler duyarlı bir yaklaşım göstermişler; 18 öğrenci bir konu ile çizilen sınırın içinde kalırken, 11 öğrenci birden çok sorunu dile getirmek gereğini duymuştur.

Çizelge 4 Müzik Öğretmenliği Programı 3. Yıl Öğrencilerinin Okul Müzik Eğitiminin Sorunlarına İlişkin Görüşleri

 

İfade edilen bu görüşler, dikkatle incelendiğinde, programa, ders kitaplarına, öğretme-öğrenme ortamlarına, yöneticilere, öğretmenlere, öğrencilere ve öğrenci velilerine yönelik olduğu görülmektedir. Önem sırasına göre derecelendirildiğinde ise şöyle bir görüntü ortaya çıkmaktadır.

 

Çizelge 5  Müzik Öğretmenliği Lisans Programı 3. Yıl Öğrencilerinin Müzik Eğitiminin Sorunlarına İlişkin Görüşlerinin Önem Sırasına Göre Değerlendirilmesi

 

Bu çizelgede yer alan ilk üç görüş, yüzde olarak %65 bir ağırlıkla ifade edilmektedir ve üçü de yaklaşık aynı yüzdelik dilimlerle ortaya konmuştur. Öyleyse müzik eğitiminde, müzik öğretmeni adaylarının gözünde ilk üç temel sorun; “Müzik dersi haftalık ders saati olarak yetersizdir.”, “Öğretme-öğrenme ortamları uygun değil, müzik odası ve ders araçları yok.” ve “Okulda, ailede, çevrede, müzik dersine önem verilmiyor. Müzik dersi bir eğlence aracı olarak algılanıyor. Toplum olarak müziğin önemi konusunda bilinç düzeyimiz eksik.” olarak yer etmektedir.

Bu saptamanın son derece somut, sağlıklı ve gerçekçi bir görüş olduğu söylenebilir.

Ancak bunların içinde, özellikle 4. sırada yer alan “müzik öğretmenlerinin çabaları yetersiz; kimileri işi boşvermişler.“ biçimindeki gözlem, aynı zamanda bir özeleştiri olarak da algılanmalı ve müzik öğretmenlerinin, müzik dersinin programlardaki yeri karşısında pek fazla bir çaba gösteremedikleri ve giderek ümitsizliğe düştükleri biçiminde yorumlanmalıdır. Ders kitapları ve müzik türlerine olan bakış açısı da  müzik öğretmeni adaylarının sağlam bir mesleki kimlik edinme yolunda oldukları biçiminde yorumlanabilir.

SONUÇ

Müzik Öğretmenliği Lisans Programı 3. Yıl öğrencilerinin, mesleki kimliklerini geliştirmede, bütüncül bir bakış açısı ile, mesleğin sorunlarına eleştirel bir görüşle yaklaşarak, bilinç düzeyi yüksek bir performans sergiledikleri söylenebilir. Okul müzik eğitiminin sorunlarına ilişkin ortaya koydukları görüşler; bugüne değin, alan ile ilgili yayınlarda (Sun:1969, F.Ali:1987, Türk Eğitim Derneği:1989, İpşiroğlu:1998 ve diğerleri); bilimsel toplantılarda (1.Ulusal Müzik Sempozyumu:1993, Müzikte 2000 Sempozyumu:2000 ve diğerleri) dile getirilen sorunlar ile büyük benzerlikler göstermektedir. Buna göre geleceğin müzik öğretmenleri, alan ile ilgili beceriler, kazanılmış kişisel donanımlar ile birlikte aynı zamanda ileriye dönük olarak, alanın sorunları açısından da bilgili ve bilinçli görüntü sergilemektedirler.

KAYNAKLAR

ARCA, M.Zati. Musiki Öğretici ve Nota Lektürü, Ondördüncü basım,Numune Matbaası, İstanbul 1944.

ALİ, Filiz. Müzik ve Müziğimizin Sorunları, Cem Yayınevi, İstanbul.1987.

İlköğretim-Ortaöğretim Kurumlarının Müzik Dersi Öğretim Programları ve Ders Kitapları Semineri, Yay. Haz. İsmail BOZKAYA, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa 2000.

İPŞİROĞLU, Nazan. Sanattan Güncel Yaşama, Pan Yayıncılık, İstanbul 1998.

Müzik Öğretimi ve Sorunları,Yay.Haz.A.Ferhan OĞUZKAN,TED Yayınları, Ankara 1990.

Müzikte 2000 Sempozyumu, Haz. Gökten Ay, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.

SAY, Ahmet. Türkiye’nin Müzik Atlası, Borusan Kültür ve Sanat Yayınları, İstanbul 1998.

SUN, Muammer. Türkiye’nin Kültür Müzik Tiyatro Sorunları, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara 1969.

UÇAN, Ali. İnsan ve Müzik İnsan ve Sanat Eğitimi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 1994.

________, Müzik Eğitimi Temel Kavramlar-İlkeler-Yaklaşımlar,2. Basım, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 1997.

1. Ulusal Koro Eğitimi  ve Yönetimi Sempozyumu, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Ankara  2001.       

YÖNETKEN, Halil Bedi. “Okul ve Halk Müziği”, Müzik Eğitimi, Haz. Ahmet SAY, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 1993.