SPORDA PERFORMANSIN ARTTIRILMASINDA MÜZİĞİN ETKİSİ *
*Kocaeli Ünv.Devlet
Kons.
Müzikoloji Böl. Bşk.
* 4.Ulusal Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği
Sempozyumu 10-11 Haziran 2005 Bursa
Müzik ; duygu , düşünce, tasarım ve izlenimlerin belli bir
amaç ve yöntemle, belirli bit güzellik anlayışıyla birleştirmiş seslerden
oluşan bütündür. ( Uçan , 1994)
MÜZİĞİN
İNSAN YAŞAMINDAKİ İŞLEVLERİ
1. Müziğin
Bireysel İşlevi : Bireyin dengeli, duyarlı ve mutlu olması için duyuşsal,
bilişsel ve devinimsel yapıları üzerinde olumlu izler bırakan müziksel uyarılma
ve tepkide bulunmadır.
2. Müziğin
Toplumsal İşlevi : Birey ve toplum arasındaki paylaşma, işbirliği, yaklaşma ve
bütünleşme sağlanmasında müziğin oynadığı rolleri kapsar.
3. Müziğin
Kültürel İşlevleri : Kültürü arttırıcı, kültürel özellikleri taşıyıcı ve
kuşaktan kuşağa aktarıcı, kültürler arası ilişkileri zenginleştirici müziksel
birikim ve etkinlikleri kapsar.
4. Müziğin
Ekonomik İşlevleri : Sunu, istem, üretim, dağıtım, tüketim ilişkilerini ve
alışkanlıklarını düzenler.
5. Müziğin
Eğitimsel İşlevleri : Müziksel öğrenme-öğretme etkinlikleri ve bunlara ilişkin
düzenlemeleri kapsar.
Müziksel Bellek : İşitilen, söylenen,
çalınan müzik ya da müziksel öğeleri bıraktıkları
izler yoluyla akılda tutmak saklamak ve gerektiğinde hatırlamaktır.
Müziksel bellek, algılama ya da
algılanan duyumların niteliğine göre işitsel, görsel, dokunsal,
devinimsel ya
da kassal olmak üzere çeşitlilik gösterir.
Müziksel Dikkat : Bilişsel, duyuşsal, devinimsel
güçleri müziksel bir bütünün tümü ya da bir parçası ya da özelliği üzerinde toplama ve yaygınlaştırmadır.
Müziksel Tasarım : Bir müziksel bütünün tümü, bir
parçasını, bir özelliğini, bir müziksel öğeyi zihinde ilk kez ya da yeniden canlandırma gücüdür. Önceki bir müziksel
algıyı zihinde yeniden canlandırma, müziksel tasarımdır.
Müziksel tasarım çeşitli çalışmalarla ve denemelerle
geliştirilebilir.
EGZERESİZ
SIRASINDA MÜZİK KULLANIMININ PERFORMANS ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ve SPORDA
PERFORMANSIN ARTTIRILMASINDA ( MÜZİKSEL
TASARIM-BELLEK VE DİKKATİN KULLANIMI) MÜZİĞİN ETKİSİ
Sporcular ve sporla ilgili en yeni
düşünce, performans artırımında ve gevşemede müziksel bellekten yararlanma
fikridir. Günümüz araştırmaları müziğin egzersiz üzerinde ve gevşemede verimli
etkileri olduğunu göstermektedir. Müzikle sakinleşme sık sık
kullanılan bir yoldur.
Bireyin konsantrasyonu, kendinden
haberdar olması durumunu oluşturabilmek için, bireysel dikkat, iç dünyaya
odaklanma, dış dünyayla ilgilenmeyi sağlamak gerekir.
Müzikli ve müziksiz yapılan
egzersizde müziğin dıştan gelen bir faktör olarak tüm mekanizma üzerinde olumlu
etkileri olduğu saptanmıştır. Müzik ayrıca, sporda imgeleme becerilerini
geliştirmek için kullanılan bir faktördür.
Erkuş, imgelemeyi “daha önceki
yaşantıların imgelerinin tasarımlarının birbirleriyle bağlantı kurularak
çözümlenmesi, birleştirilmesi, gibi işlemlerin zihinde canlandırılması, bir
düşünce süreci” olarak tanımlamaktadır. İmgeleme çalışmaları sportif
performansın yükseltilmesinde antrenörler ve sporcular için önemli bir araçtır.
Bunun için beyindeki depolanmış bilgi ve yaşantı zenginliği kullanılır. Sovyet Psk. Luria, iyi hafızaya sahip
olan bir insanın dakikalık kalp atım sayısını 70’ten 100’e çıkarabileceğini ve sonra tekrar 70’e
indirebileceğini söylemiştir.
İMGELEMEDE MÜZİK
KULLANIMI
İmgeleme becerilerini geliştirmek
için kullanılabilecek faktörlerden biri de müziktir. Öncelikle doğru hareket
tasarımlarının geliştirilmesinde sporcuların yapmış oldukları hareket serileri
videoya alınıp, seyrettirilebilir imgeleme programına yardımcı olması amacıyla
hareket tasarımlarının bölümlendirilip, serilerin tek tek
birleştirilip, sporcunun sevdiği müzikler de bu bölümlerde kullanılabilir.
Sporcular seyahatte veya diğer uygun zamanlarda çekimlerde kullanılan müziği
dinleyerek, yaptığı hareketleri imgeleyerek bunun kinestetik
duyumlarını yaşayabilirler.
Müzik yine sporcu
görselleştirilerek, müzik içinde sporcunun kendi imgesini bulması, yarışma sırasında
aynı müziği söyleyip yineleyerek de kaygısını kontrol altına alma etkili
olabilir.
İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
Müzikteki ritm
ve insan hareketi arasındaki benzerliklerin sonucunda bu ikisi arasındaki eş
zamanlılıktan yararlanılarak, bu durumun müzik ve egzersiz arasındaki uyumun
göstergesi olduğu belirtilmiştir. Araştırmalar ritmik karakter ve fiziksel
beceriler arasındaki ilişkinin müziğin çevreyi algılamada ve motor
becerilerinin arttırılmasında etkili olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular Chan (1985), Dernbery ( 1981)
tarafından jimnastik ve yüzme alanlarındaki araştırmaların bulgularını
desteklemektedir.
Karaegeorghis (
1997 ) tarafından yapılan “Sporda
Müzik ve Egzersiz” konulu araştırmada atletlerin müzik parçasına verdiği
cevapta içsel faktörlerin dışsal faktörlerden daha etkili olduğu sonucu elde
edilmiştir.
Müzik atletlerin yaşam düzeyini
yarışmaya yönelik olarak olumlu teşvikte bulunarak değiştirmektedir.
Karaegeorghis ve diğerleri tarafından
geliştirilen Brunel Müzik Ölçüm Envanteri ile yapılan
ölçümlerde müziğin sporcuların motivasyon kalitesini geliştirip geliştirmediği
araştırılmıştır.
Sporcular tarafından takip edilen,
güçlü el vuruşları ile tempo tutmaya uygun olan müziğin kalp ritmini etkilediği
ortaya çıkmıştır.
Müziğin
melodik ve armonik uyumunun sporcunun enerjik olmasını sağladığı
belirlenmiştir. Sporcunun sosyo-kültürel birikiminden
ve tercihlerinden oluşan müzik, olumlu ruh halini de geliştirmektedir. Bu fikir
müziğin toplumdaki fiziksel aktiviteyi bedensel çalışmayla etkilediğini ortaya
koymaktadır. Örneğin, Eye of the
tiger şarkısı ve Rocky
serisi gibi.
Yine Hepler
ve Kapke (1996) tarafından “Yürüme bandında yapılan
20 dk.’lık yürüyüş
sırasında müzik dinlemenin kardiovaskuler sistem ve
performans üzerindeki etkileri” nin araştırıldığı
çalışmada çeşitli fiziksel uygunluk düzeyindeki kolej öğrencilerinin yürüyüş
bandı üzerinde 20 dk. Yürümeleri sonucunda ulaşılan maksimal kalp atım hızı ölçülmüştür. Yürüyüş sırasında dış
müdahale olmadan, rahatlamak için kullanılan müzik tesadüfi olarak seçilmiştir.
Müzikli ve müziksiz ortamda yapılan iki testin ölçümleri karşılaştırılmıştır.
Polar ile
yapılan ölçümde müzikli ve müziksiz egzersiz sırasındaki kalp atım hızı monitor’den gözlenmiştir. Müzikle yapılan egzersizde kalp
atım hızı P<0.05’den büyük anlamlılık düzeyi tespit edilmiştir.
Yürüme
sırasında yürüyüş temposu ve enerjisi müzikten etkilenmiş ancak müziğin
getirdiği rahatlama ile kardiac stres düzeyinde
anlamlı şekilde azalma görülmüştür.
Bu sonuçlar Copland
(1991) tarafından yapılan araştırmayla da desteklenmiştir. Kardiac
stresin alçak düzeyde seyrini sağlamak için kalp hastalarının rehabilitasyon ve
stres yönetiminde müzik kullanımının faydalı olduğu saptanmıştır. Bu durum daha
“uzun süreli egzersizler sırasında rahatlamayı sağlayan müziğin etkilerinin
daha fazla olmasını mümkün kılmaktadır.
Dedekind ise yüzücülerin antrenmanlarında
müzik kullanmalarının etkilerini ise şöyle
sıralamaktadır:
-Yarış için heyecan duyan atletlerin müziğin ritmi ile canlanarak , daha yüksek
bir performans göstermektedirler ,
-Sinirli ve agrasif ruh
hallerini yüzmeden önce dinlenilen müzik
bu durumu gidermektedir ,
-Yüzücülerin daha hızlı ve tempolu yüzmelerini ise
dinlenilecek çeşitli müziklerin yardımcı
olduklarını gözlemlenmektedir.
Sime (2000)
tarafından yapılan “En üstün performansı bulmada atletlere yardımcı olma “ ya
yönelik araştırmasında basketbol ve golf’te sinir ileti hızlarının müzikteki
zamana dayalı olarak ritmle eşzamanlı şekilde koşullandırılması üzerinde çalışmıştır.Bu araştırma ile optimum
konsantrasyon düzeyini bularak hedefe ulaşmada
sinir ileti hızları üzerinde müziğin etkisi kullanılmıştır.
Maris ,Arshe(1978) ,
bisiklet kullanma sırasında dinlenilen müziğin pedal çevirmedeki etkisini araştırmışlar , hafif
ritmli müzikle hafif antrenman ,güçlü ritmi olan
müzikle ise zor antrenman yapmışlar ,
benzer sonuçlar elde etmişlerdir.
Nerhery ,Taefee(1991) ve Beckett (1992)
benzer çalışmalarla benzer sonuçlar elde
etmişlerdir.
Meeks ve Herdegen (2002) tarafından
yapılan araştırmada, ağırlık kaldırmada ağırlığın kaldırıldığı süre ile seçilen müzik , bölümlerine ayrılarak eşzamanlı motivasyonun yükseltilmesi sağlanmıştır.Motivasyon
süresini arttırmak için müzik daha uzun
süre kullanılmış , ve olumlu sonuç alınmıştır.Bu araştırma için Sidney koleji
atletizm takımından 12 lise öğrencisi seçilerek standart ağırlıklı kaldırma aleti , discman
ve kronometre ile aynı anda seçilen müzik başlatılır , ağırlık kaldırmada
izlenen hareket serisine uygun , aynı ritmdeki ve eşzamanlı müzik seçilir.Ağırlıklar kaldırılır
ve 3 dakika dinlenmeden sonra ikinci deneme yapılır.11’li derecelendirme
ölçeğine göre yapılan ağırlık kaldırma
denemeleri sonuçları işaretlenmiştir.
Egzersiz yaparken dinlenilen müziğin etkilerinin araştırıldığı
incelemede önerilen müziğin dayanıklılık ve yüksek performansı sürdürmeyi gerektiren submaximal anaerobik antrenman
için deneylerde müzik kullanılmıştır.Müziğin anaerobik
egzersiz üzerinde etkileri
araştırılmıştır.Müziğin anaerobik egzersiz sırasında
performansı arttırdığı ve büyük geri
kazanım sağladığı tespit edilmiştir.
Ağırlık
kaldırmada ağırlığın kaldırıldığı süre ile seçilen müzik bölümlerine ayrılarak aynı süreli motivasyonun yükseltilmesi sağlanmıştır.
tablo
1:Ağırlık kaldırma sürecinde müzikli ,
müziksiz ve doğal koşulların etkileri
tablo 2
:ikinci seferde tahmin edilen değerler
tablo
3:Denemeler arasındaki performans
oranları skorları
Sonuç olarak katılımcılar şartlı olarak kullanılan müzikle
ağırlıkları daha uzun
süre tutabilmişlerdir.Bu etki ilk
deneklerde elde edilmiştir.İkinci
grup ise daha kısa süre müzik
dinlemiştir ancak performansında ilerleme olmadığı gözlenmiştir.Submaksimal anaerobic egzersizde
müzik dinlemenin performansı arttırdığı görülmüştür.
Matesic (2002) ise
18-23 yaşlarındaki 12 kolejden 1200
erkek öğrenci ile yaptıkları araştırmada
20 dakikalık koşu süresince bir adımda
alınan mesafe , kalp atım hızı ve
kişisel performans üzerinde müzik
dinlemenin etkileri konulu araştırmasında , denekleri 12 gruba ayırarak antrenmanlı ve antrenmansız bireylerde müziğin
etkilerini ortaya koymuştur.Müzik farklı formlarda farklı gruplarda değişik etkiler ortaya çıkarmıştır
Tablo
1
Tablo 2
tablo 1 :Adım ortalamaları (Antrenmanlı ve antrenmansız
deneklerin müzik ve müziksiz uygulamaları ile bir adımda alınan mesafe
arasındaki ilişki)
tablo 2 :Performans ortalamaları
tablo 3 :Kalp atım ortalamaları
SONUÇ VE ÖNERİLER
Yapılan
araştırmaların sonuçlarına bakıldığında ,müziğin sporcular tarafından egzersiz sırasında kullanımının
sporcuda kendine güven , kendine değer verme , konuya odaklanma , daha fazla
egzersiz yapma konularında sporcuları
olumlu etkilediği görülmüştür.
Egzersiz
sırasında Performansı Olumlu
Yönde Etkileyecek Doğru Müziğin Seçilmesi
İçin ;
-Müzik sportif aktivitedeki hareket ritmini algılamaya yardımcı olmalıdır.
-Müziğin
melodik ve armonik yapısı
sporcuların ruh halini
ifade etmelidir.
-Müziğin sporcular
üzerindeki kültürel etkisi
, sporcunun sosyokültürel seviyesine
uygun olmalı , sporcunun
düzeyine cevap vermelidir.
-Çeşitli
müzik eğilimleri ,aktiviteleri ilgilendirecek türdeki müzikler arasından tercih
edilmelidir.
-Müziğin sesi egzersiz yapılan
çevrenin her yerinden eşit duyulmalıdır.
-Müzik ve egzersiz
eşzamanlı olarak seçilmelidir.Müziğin metronom sayısı ne ise egzersiz ritmi de uygun eşzamanlılıkta
olmalıdır.Örneğin metronom sayısı 100
olan bir müzik parçası seçildiyse kalp atım hızı da dakikada 100 olacak şekilde egzersiz düzenlenmelidir.
-İmgeleme becerilerinin geliştirilmesinde müzik faktörüne önem
verilmelidir.Doğru hareketlerin geliştirilmesinde tasarımlandırma çalışmalarında , imgeleme
programına yardımcı olmak için ,
sporcunun sevdiği müziklerden faydalanılması olumlu etkilerde
bulunabilir.
-Müzik sporda soluk
alma ritminin ayarlanmasında ve
egzersiz yaparken kullanılması performansın artmasında olumlu
etkide bulunduğu araştırmalarda belirlendiğinden müziğin kullanılması önerilmektedir.
-Bireysel müzik tercihleri atletlerin egzersiz
sırasındaki performanslarını etkilediğinden dinamik karakterli bir müziğin kullanımı bireysel
performansta farklı etkilere yol açacağından atletlerin bireysel tercihleri göz önünde bulundurulmalıdır.
-Hareket
tasarımlarının ifadelendirilmesinde
, atletlerin müziksel bellek ve
müziksel tasarım güçlerinden
faydalanılmalı , tasarımın gerçekleştirilmesinde müzikal formun imgeleme
üzerinde etkili olmasından
faydalanma yoluna gidilebilir.
-Stresin kontrol altına alınması ve
bunun performans üzerindeki etkileri EMG ile yapılan ölçümlerde ortaya
konmuştur.Spor psikologları ve antrenörler doruk performans ve kendine güven ve stresin kontrol altına
alınmasında müzik faktörünü olumlu pekiştireç olarak
kullanmayı tercih edebilirler.
KAYNAKÇA
Arshel , M & Marris
, D (1978 ) Effects of music
and rhythm on physcal performance.Research Quarterly , 49 , 109-113
Beckett ,A (1990). The
effects of music on exercise as determined by physiologial recovery heart rates and distance.
Journal of music Therapy .27, 126-136.
Copland ,
B.L. & Franks ,D.( 1991 ). Effects of types and intensities of background music on trademill endurance , Journal of Sport Medicine and Physical fitness,
31 , 100-103.
Carla , H. & Kapke ,R.( 1996 )
. Effects of music on cardiovaskuler performance during trademill walking , Ahperd Journal , 21 , 1-29.
Place for music in swimming .www.swimming about com. Dedekind Brendan.
Karageorghis , I. Music
in sport and exercise theory and practise.Ph.D.
Konter ,E .(1999). Doruk Performans için
imgeleme antrenmanı .Uygulamalı Spor Psikolojisinde Zihinsel antrenman rehberi
Ankara ,Nobel Yayın dağıtım.
Matesic ,B ( 2002) .Effects
music has on lap pace ,heart rate ,and
perceived exertion rate during.United
States Sport Academy. Alabama.
Meeks , J & Hergeden
,R. Music enhances performance of but not recovery from a non aerobic
exercise.Department of Psychology Sydney College.
Sime , W . & Thomas , A. (2000). Helping
Athletes Find Their Zone of excellence. Ph.D.Draft Submitted
for Publication.
Syer , J & Conolly
,C.(1998) .Görselleştirme .Zihinsel Antrenman Rehberi ,Ankara :Bağırgan Yayınevi .
Uçan , A. (1994 ) .İnsan ve müzik eğitimiTemel
kavramlar-Yaklaşımlar-İlkeler, birinci basım , Ankara ,Müzik ansiklopedisi
yayınları.
Uçan , A. (1997 ) .Müzik Öğretimi , Ankara ,Müzik ansiklopedisi
yayınları.